Mediawijs.be

Jonge klimaatactivisten, klimaatspijbelaars of profiteurs?

Vandaag (24/01/19) kwamen 35.000 scholieren de straat om te betogen voor een beter klimaatbeleid. Het is al de derde keer op drie weken dat ze dit doen. Het aantal manifestanten groeit elke keer weer. En ze zijn van plan om dit te blijven doen, tot de regering daadwerkelijk actie onderneemt.

Enkele weken terug riep de actiegroep Youth For Climate jongeren op om mee te doen aan de actie “Spijbelen voor het klimaat”. In kranten en op nieuwswebsites wordt sindsdien vooral de term ‘klimaatspijbelaars’ gebruikt om de betogende scholieren aan te duiden. 

Die term wordt door tegenstanders van de betoging dankbaar gebruikt. Waar ‘jongeren voor het klimaat’ niet direct negatieve gevoelens oproept, doet de term ‘klimaatspijbelaars’ dat duidelijk wel. Want spijbelen is een overtredeing van de rechtsregels, en levert dus veel gemengde gevoelens op: “We vinden dat de jongeren gelijk hebben, maar de manier waarop ze hun ideeën uiten is een probleem.” Minister van Onderwijs Hilde Crevits was één van de eersten die dit aangaf.

Nog andere mensen denken: “Slim gezien, van die jongeren! Doen alsof je achter iets staat, terwijl je gewoon niet naar school gaat.” Zo ook de kop bij het artikel op sceptr.net:

Klimaatgekkies, vliegschaamte, vleesverkettering… De klimaatopwarming heeft hoe dan ook voor een ware woordenexplosie gezorgd. Dat is ook VRT-taalman en Van Dale lexicograaf Ruud Hendrickx niet ontgaan. 

Dubbelspraak

Taal kan ingezet worden om de gevoelens over een bepaalde actie(groep) aan te wakkeren. Het kan (en wordt) hier ingezet als propagandamiddel. Auteurs, politici, voor- en tegenstanders proberen met de keuze van deze of gene term de groep te framen. Ten goede of ten kwade.

George Orwell noemde dit doublespeak: taal op die manier inzetten dat je opzettelijk dingen verbergt of vervormt. 

Uiteraard beperkt dit zich niet tot de Belgische pers alleen. Discussies onder internationale collega’s binnen het project Mind Over Media, toonden aan dat ook in landen als de VS, Polen of Roemenië bepaalde terminologieën heel bewust worden ingezet om gevoelige sociale kwesties of politieke onderwerpen te beïnvloeden.

Hieronder enkele voorbeelden uit verschillende landen:

Vluchtelingen. Of hoe noemen we die ook alweer?

• Illegalen 
  "Mensen zonder papieren” zijn vaak illegaal in het land. Maar kan een mens illegaal zijn? Hoe dan ook, de term wordt gebruikt. In de VS zijn er zelfs die de term “illegal aliens” verkiezen: illegale vreemden, of, buitenaardse wezens. Deze termen tonen aan hoe je iemand kan ontmenselijken. Dat zie je zeker in het discours in de VS, waar openlijk gepleit worden om ‘illegals’ op te sluiten in ‘cages’.

• Economische migranten 
  Deze term wordt gebruikt om een onderscheid te maken tussen zij die migreren om economische redenen en zij die vluchten voor oorlog en geweld. De term werd/wordt echter vaak gebruikt om negatieve gevolgen van migratie te rechtvaardigen of zelfs om migranten en vluchtelingen niet meer te aanvaarden in de maatschappij.

• Transmigranten 
  Sinds 2015 verscheen de term “transmigranten” voor het eerst in Belgische overheidsteksten. De term slaat op “personen die niet in het land wonen – maar daar nu wel verblijven – en naar een ander land reizen om zich daar te vestigen.” (eigen omschrijving op basis van dit artikel) Het woord heeft duidelijk een ideologische betekenis en wordt vaak gebruikt waar je ook “vluchteling” zou kunnen zeggen. Volgens tegenstanders neemt het woord echter “de ziel uit de persoon”. Een transmigrant lijkt vooral iemand die hier niet wil zijn, want hij wil ergens anders naartoe. Als je echter spreekt over een vluchteling, versta je impliciet dat hij/zij vlucht voor een oorlog of geweld en creëert dus een andere manier van medeleven.

De familie. Traditioneel en waardevol?

• De “traditionele familie” is een concept dat vooral gebruikt wordt door organisaties, activisten of politici om het gezin bestaande uit vader-moeder-kinderen als het meest waardevolle gezin te bekijken. In Roemenië zijn er op dit moment bijvoorbeeld veel acties om het tradionele gezin te beschermen: men vraagt om de wet aan te passen zodat enkel het traditionele gezin als gezin zou mogen gezien worden.
  In België lijkt het polariserende effect van de term verdwenen. Graag een overzicht van de mogelijke gezinsvormen? Neem een kijkje bij Klasse.

Een bedrijfs- of een salariswagen?

• Twintig jaar geleden had je in België enkel bedrijfswagens. Of je de wagen nu echt nodig had om je werk te doen of je die kreeg als een voordeel in natura (en je de wagen dus niet nodig had voor je werk), de term was dezelfe. Maar sinds enkele jaren wordt ook de term “salariswagen” gebruikt voor de laatste categorie. Het lijkt erop dat de invoering van de term (en bijhorende campagnes) ervoor gezorgd heeft dat meer mensen er nu ook voor kiezen om geen salariswagen te nemen. Ze blijven zich verplaatsen met de fiets of het openbaar vervoer.

Oplossingen voor het probleem?

Het belangrijkste is allicht om mensen bewust te maken van de (gevaarlijke?) kracht van taal om de realiteit te beïnvloeden en zelfs om te vormen. In de VS geeft de National Council of Teachers of English negatieve zichtbaarheid aan zij die taal gebruiken als propagandamiddel met de jaarlijkse DOUBLESPEAK AWARD. De Doublespeak Award wordt toegekend aan personen die taal gebruiken die “schromelijk misleidend, ontwijkend, eufemistisch, verwarrend of egocentrisch is”. Eerdere winnaars zijn onder meer Amazon en Trump-adviseur Kellyanne Conway, voor het bedenken van de term 'alternatieve feiten' om de leugens van president Trump te counteren over de opkomst voor zijn inauguratie.

En als leerkracht of opvoeder kan je ook stilstaan bij de kracht van taal. Probeer samen met de jongeren woorden opnieuw te framen. Bijvoorbeeld: wie zijn de klimaatspijbelaars? Zou je – zoals sommige activisten aangeven – kunnen zeggen dat het eigenlijk de regering is? Of kunnen jullie samen een woord vinden dat minder ideologisch geladen is? Of misschien een neutrale betekenis heeft?

Mind Over Media wil leerkrachten handvatten geven om over hedendaagse vormen van propaganda les te geven. Met tal van propgandavoorbeelden uit meer dan 40 landen en kant-en-klare lesideeën. Les 8 ‘De kracht van woorden’ gaat specifiek in op hoe woorden ons op een subtiele manier kunnen beïnvloeden.