Mediawijs.be

Uit een recent onderzoek van het Reuters Instituut for the Study of Journalism dat focust op nepnieuws vanuit het perspectief van nieuwsgebruikers, blijkt dat mensen nepnieuws ervaren als een probleem dat aangedreven wordt door een combinatie van sommige politici die eraan bijdragen, sommige media die het publiceren en sommige sociale media die het helpen verspreiden. Het toont aan hoe de hele problematiek rond informatievervuiling ook het vertrouwen in de nieuwsmedia in het gedrang brengt.

Vertrouwen we het nieuws nog?

Uit de Verenigde State komen berichten overgewaaid dat het vertrouwen in de journalistiek historisch laag zit. Als we er cijfers van het Digital News Report 2017 bijnemen, een grootschalige internationale enquête naar nieuwsgebruik, dan geeft inderdaad slechts 38% van de Amerikanen aan vertrouwen te hebben in het nieuws. Daarmee komt Amerika in de buurt van landen zoals Hongarije waar de persvrijheid sterk onder druk staat. Maar hoe zit het bij ons?

We doen het in België niet al te slecht in vergelijking met vele andere landen. Bijzonder opvallend is wel het verschil tussen beide landsdelen: In Vlaanderen is het vertrouwen in nieuws beduidend hoger dan in Wallonië.

Zoomen we dieper in op Vlaanderen, dan zien we een eerder positief beeld. 57 percent aan vertrouwen te hebben in het nieuws in het algemeen, en 60 percent geeft aan vertrouwen te hebben in het nieuws dat ze zelf raadplegen. Niet alleen is het vertrouwen in het nieuws in Vlaanderen relatief hoog, er is bovendien geen groot verschil tussen het vertrouwen in het nieuws dat iemand raadpleegt en het nieuws in het algemeen. Dat wijst op een weinig gepolariseerd nieuwslandschap wanneer het op vertrouwen aankomt. Iemand die De Standaard leest doet dat dus niet per se omdat ze vindt dat De Morgen onbetrouwbaar is.

Wordt doorgevraagd naar de aard van dit vertrouwen, dan lijken mensen moeite te hebben om de vraag naar politieke of commerciële inmenging te beantwoorden. Nog steeds vindt bijna 40 percent van de respondenten dat nieuwsmedia overwegend vrij zijn van politieke of overheidsinmenging en van commerciële of bedrijfsinmenging.

Terwijl dus een meerderheid van de respondenten in het algemeen vertrouwen heeft in de pers, is er slechts een minderheid die expliciet denkt dat nieuwsmedia vrij zijn van politieke en commerciële belangen. Het is een indicatie van de complexiteit van vertrouwensrelaties.

Wantrouwen is immers niet het tegenovergestelde van vertrouwen, maar een essentieel onderdeel ervan. Vertrouwen stellen in iets of iemand is eigenlijk een berekend risico nemen: enerzijds inschatten of de partij in staat is om haar belofte waar te maken (in dit geval, betrouwbaar nieuws brengen), anderzijds beseffen dat het risico bestaat dat de tegenpartij die belofte toch niet kan naleven (in dit geval, dat nieuwsmedia niet per se vrij zijn van politieke en commerciële inmenging). Vertrouwen betekent dus op een gegeven moment iemand het voordeel van de twijfel geven, zelfs al sta je kritisch tegenover die persoon. Dit is het essentiële verschil tussen vertrouwen en blind vertrouwen, waarbij elke vorm van kritisch denken ontbreekt. Vertrouwen hebben in het nieuws betekent dus niet er blind in geloven dat nieuwsmedia feilloos zijn. En omgekeerd kunnen mensen kritisch staan tegenover nieuwsmedia maar hen toch hun vertrouwen geven.