Mediawijs.be

Het auteursrecht is een bij wet geregeld exclusief recht dat makers (“auteurs”) van werken beschermt en hen het recht geeft te bepalen wat anderen wel en niet met hun werk mogen doen. Dit betekent dat zonder toestemming van de auteur geen gebruik mag worden gemaakt van zijn/haar werk. Alleen hij of zij heeft het recht om het werk te reproduceren of het aan het publiek mee te delen.

Auteursrecht: wat is beschermd?

Auteursrecht ontstaat vanzelf, bij het creëren van een werk. Of het nu mooi gevonden wordt of niet. Als auteur hoef je dus geen formaliteiten te vervullen om bescherming van het auteursrecht te genieten: het is bv. niet noodzakelijk om een copyright-teken (©) op het werk aan te brengen.  Het kan wel nuttig zijn dit te doen of om je werk te deponeren, bijvoorbeeld bij Sabam of bij een notaris. Je ontvangt dan een registratienummer en een datum die je later als bewijs kan gebruiken in geval van plagiaat of gebruik van het werk zonder je toestemming.

Maar… om door het auteursrecht beschermd te kunnen worden, moet een werk wel origineel zijn. Dat wil zeggen dat de auteur een deel van zijn persoonlijkheid in het werk gelegd moet hebben. Hij moet een intellectuele activiteit hebben verricht en daarbij bepaalde keuzes hebben gemaakt die er uiteindelijk voor moeten zorgen dat het werk “zijn persoonlijke stempel draagt”. Belangrijk is ook dat het auteursrecht geen bescherming verleent aan ‘ideëen’ maar wel aan de concrete vormgeving of opbouw van een uitgewerkt idee, bijvoorbeeld de concrete bewoordingen of de concrete structuur van een in boekvorm gegoten verhaal.

Rechten

Het auteursrecht zorgt ervoor de auteur, degene die het werk heeft gecreëerd, controle heeft over dat werk. Dat houdt in dat alleen de auteur bepaalde handelingen mag verrichten met het door hem gecreëerde werk.

• Reproductie: de auteur heeft het recht zijn werk (geheel of gedeeltelijk) te (laten) kopiëren of te (laten) dupliceren. Telkens als er een nieuw exemplaar van een werk tot stand wordt gebracht, is er sprake van een reproductie.
• Aanpassing: alleen de auteur kan toestemming geven voor het bewerken van zijn creaties of het maken van aanpassingen.
• Mededeling aan het publiek: het auteursrecht roept ook een (exclusief) openbaar mededelingsrecht voor de auteur in het leven. Dat wil zeggen dat enkel de auteur het recht heeft om zijn werk op om het even welke manier aan het publiek mee te delen.
• Distributie: alleen de auteur kan toestemming geven voor de verdere verspreiding van fysieke exemplaren van zijn of haar werk.
• Verhuur en uitleen: net zoals alleen de auteur kan beslissen over de verspreiding of vertoning van zijn werk, zo kan alleen hij (of zij) beslissen dat het werk verhuurd of uitgeleend mag worden.

Willen anderen zijn werk gebruiken, dan zullen zij hiervoor toestemming moeten krijgen van de auteur en eventueel een vergoeding moeten betalen (tenzij een uitzondering van toepassing kan zijn; zie hieronder).

Een auteur kan ook beslissen zijn rechten over te dragen: hij kan zijn rechten of een deel van zijn rechten ‘verkopen’ aan een ander of een licentie verlenen.

Daarnaast heeft een auteur ook zogenaamde “morele rechten”:

• Bekendmaking: de auteur heeft het recht om zijn werk bekend te maken. Alleen wanneer de auteur beslist dat zijn werk af is en klaar om de wereld in te worden gestuurd, mag zijn werk bekendgemaakt worden.
• Vaderschap: een auteur het recht om als dusdanig erkend te worden, hij heeft het recht om het vaderschap van het werk op te eisen (of te weigeren, moest hij dat willen). Dat wil zeggen dat hij het recht heeft om zich als de ware maker van het werk te presenteren, en hij het recht heeft om anderen te verhinderen een valse naam op het werk te plakken.
• Eerbied  en integriteit: de auteur heeft het recht om zich te verzetten tegen elke misvorming, verminking of bepaalde wijzigingen aan zijn werk die zonder zijn toestemming zijn gebeurd, of die afbreuk doen aan zijn eer of reputatie.

Publieke domein

Na 70 jaar na de dood van de auteur eindigt het auteursrecht en is het werk niet langer beschermd. Het valt dan binnen het publieke domein. Vanaf dan mag iedereen het werk gebruiken: kopiëren, aanpassen, voordragen, tentoonstellen, uitzenden, uitvoeren … zonder toestemming en zonder een vergoeding te moeten betalen.

Uitzonderingen

Het auteursrecht is niet onbeperkt of onbegrensd. Er bestaan immers een aantal uitzonderingen op de exclusieve rechten van de auteur, die ervoor zorgen dat gebruikers toch bepaalde handelingen mogen stellen zonder dat ze daarvoor de toestemming van de auteur hebben:

• Onderwijs en wetenschappelijk onderzoek: Men mag met auteursrechtelijk beschermde werken verschillende handelingen stellen wanneer die handelingen een educatief of een wetenschappelijk doel hebben.
• Vrijheid van meningsuiting en vrijheid van informatie: Belangrijke (actuele) informatie moet kunnen circuleren, ook als er auteursrechtelijk beschermde werken mee gemoeid zijn. Vooral journalisten doen vaak een beroep op deze categorie van uitzonderingen.
• Bewaren van het cultureel patrimonium: Deze uitzondering is met name gericht op bibliotheken, musea, archieven en soortgelijke instellingen. Door hen toe te staan bepaalde handelingen te verrichten of door bepaalde handelingen met hun collecties toe te laten, hoopt men het cultureel erfgoed “levend” te houden.
• Sociale doelstellingen: Het gaat hierbij om uitzonderingen die gericht zijn op bepaalde kwetsbare groepen van personen.
• Privégebruik: Bepaalde handelingen die enkel in de huiselijke of familiekring geschieden zijn toegelaten. Daarvoor hoeft dus geen toestemming te worden gevraagd aan de auteur.
• Tijdelijke reproducties: Bepaalde technische handelingen die gericht zijn op de doorgifte of het rechtmatig gebruik van een werk mogen worden uitgevoerd.
• Promotie: Bepaalde handelingen voor reclamedoeleinden (vb. voor een tentoonstelling) vereisen de toestemming van de maker niet.

Voor (bijna) alle uitzonderingen geldt de voorwaarde dat het werk “op geoorloofde wijze openbaar moet zijn gemaakt”. Dat wil zeggen dat de auteur eerst moet hebben beslist dat zijn werk af is en verspreid mag worden.