Wat is het portretrecht of het recht op afbeelding?
We bespreken hier kort het zogenaamde “portretrecht” of het “recht op afbeelding”. Van dat recht wordt ook melding gemaakt in de Auteurswet: wanneer een portret een auteursrechtelijk beschermd werk is, moet de auteur rekening houden met de rechten van de afgebeelde persoon. Het portretrecht heeft echter een veel ruimer toepassingsgebied: ongeacht of het om een auteursrechtelijk beschermd portret gaat of niet, heeft iedereen het recht op zijn of haar afbeelding.
Je zou eigenlijk kunnen zeggen dat het portretrecht een soort van exclusief recht op je eigen beeltenis is. Daarmee bedoelen we dat anderen een persoon niet in beeld mogen brengen zonder diens uitdrukkelijke toestemming. Die regel geldt niet alleen voor fotografen of cameraploegen, maar ook voor schilders, beeldhouwers of andere grafische kunstenaars die een bestaande persoon willen afbeelden.
Als je een foto wilt nemen van een bepaalde persoon, of je wilt hem of haar filmen, dan zal je daarvoor in principe vooraf toelating moeten krijgen van die persoon. Weigert hij of zij, dan zal je fotosessie, video-opname, … niet kunnen doorgaan.
De afbeelding (in de ruime zin) zal dus niet tot stand kunnen komen zonder de toelating van de afgebeelde persoon. Maar dat is nog niet alles: je mag bestaande afbeeldingen in principe ook niet (her-)gebruiken zonder de toestemming van de afgebeelde persoon. Het is belangrijk om te onthouden dat de toestemming om de afbeelding te maken nog niet wil zeggen dat je ook toestemming hebt om de afbeelding te gebruiken.
Zo mag je in principe geen Facebookfoto’s van private personen gebruiken op je eigen blog. Ook al heeft een dergelijke blog geen commercieel doel, toch zal je steeds de toestemming van de afgebeelde persoon nodig hebben.
Daarnaast kan de schending van het recht op afbeelding (door het gebruik van een bepaalde foto zonder toestemming van de afgebeelde persoon) in sommige gevallen ook een schending van de eer of goede naam of een schending van het recht op privacy met zich meebrengen.
Is dat recht er voor iedereen?
Ja, in principe heeft iedereen het recht om anderen te verbieden afbeeldingen van hem/haar te maken of te gebruiken. Nochtans moeten we een belangrijke nuance in het oog houden: voor publieke personen gelden andere regels. Bekende politici, muzikanten, acteurs, atleten of andere beroemdheden moeten in zekere mate dulden dat er foto’s of video’s van hen worden gemaakt en dat die ook worden verspreid. Hetzelfde geldt voor “tijdelijk publieke personen” (mensen die gedurende een korte periode in de schijnwerpers staan) zoals reality-sterren, verdachten in een strafzaak of personen die strafrechtelijk veroordeeld zijn.
Maar ook die uitzonderingsregel voor publieke personen kent zijn grenzen. Zo is nog altijd toelating vereist voor het commercieel gebruik van afbeeldingen, en mag er geen inbreuk worden gemaakt op het privéleven van de publieke persoon.
Het feit dat Kim Clijsters moet gedogen dat journalisten tijdens een tennismatch foto’s van haar nemen, wil nog niet zeggen dat ondernemingen die afbeelding zouden mogen gebruiken op T-shirts of posters. En hoewel Caroline van Monaco een bekende royal is, mogen magazines niet zomaar intieme vakantiefoto’s van haar publiceren.
Een interessante case is daarnaast het gebruik door de Krant van West-Vlaanderen van de Facebookfoto’s van een scoutsleidster die omkwam bij een verkeersongeval. De regionale krant publiceerde zowel een foto van de persoonlijke profielpagina van het meisje die voor iedereen toegankelijk was, als een foto die van een gesloten pagina afkomstig was maar waartoe de betrokken journalist toevallig toch toegang had verkregen. De rechtbank had geen probleem met de publicatie van de eerste foto, stellende dat het meisje lokaal als een publiek persoon werd gezien wegens haar rol in het verenigingsleven. De publicatie van de andere foto kon volgens de rechtbank echter niet door de beugel, aangezien die foto niet publiek toegankelijk was. Bijgevolg lijkt de geoorloofdheid van de publicatie af te hangen van de publieke beschikbaarheid van de foto (ten minste wanneer het om publieke personen gaat).
Tegelijkertijd geldt er ook een bijzondere regeling voor menigtes: als je een foto neemt of filmt op een openbare plaats, is het niet haalbaar om aan alle daar aanwezige personen toestemming te vragen. Slechts wanneer een bepaalde persoon duidelijk centraal staat in de afbeelding of het filmfragment, zal je diens toestemming moeten vragen.
