Sociale media zijn uitermate populair in Vlaanderen, maar is de Vlaamse mediagebruiker voldoende in staat zich te laten gelden in het nieuwe en complexe medialandschap? Dit is de centrale vraag die vier jaar geleden aan de basis lag van het EMSOC project (User Empowerment in a Social Media Culture – www.emsoc.be), onder leiding van prof. Jo Pierson. Dit interuniversitaire onderzoeksproject geeft samen met de betrokken maatschappelijke spelers antwoord op deze vraag tijdens haar afsluitende studiedag op 20 november 2014.

Vlamingen vertrouwen Facebook niet

Facebook is in Vlaanderen het meest populaire sociale medium: 3 op 4 Vlamingen heeft een Facebook-account en meer dan 90% van de gebruikers checkt dagelijks zijn of haar profiel. “Ondanks deze hoge cijfers, blijkt dat het vertrouwen van de Vlaamse gebruiker in Facebook op een laag pitje staat. De grootschalige EMSOC survey toont aan dat meer dan de helft van de gebruikers niet gelooft dat zijn of haar privacy gevrijwaard is op sociale netwerksites”, zegt onderzoekster Hadewijch Vanwynsberghe. Niettegenstaande dit gebrek aan vertrouwen toont het onderzoek ook aan dat jongeren vermoeden dat niet zij, maar vooral andere gebruikers kwetsbaar zijn voor de privacy-gerelateerde gevolgen van het delen van persoonlijke informatie via sociale media. Maar overschatten deze jonge internetgebruikers hun kennis als zogenaamde ‘digital natives’ niet? Slechts de helft van de 18-jarigen is in staat om de privacy-instellingen voor apps op Facebook te vinden en bij 83% hebben apps toegang tot meer informatie dan de jongeren denken. Meer dan één derde van de jongeren is bovendien niet in staat om alle reclame op Facebook te herkennen.

“Jongeren hebben te weinig kennis over de mechanismen van sociale media en beschikken over onvoldoende vaardigheden om hun privacy effectief te beschermen. Daarom zijn verdere  sensibiliseringscampagnes nodig, zoals het ‘Denk na voor je iets online zet’-initiatief van minister van Onderwijs Hilde Crevits dat verder bouwt op het EMSOC onderzoek”, zegt Dorien Baelden. “Op die manier wordt ingezet op het verhogen van bewustzijn, kennis en vaardigheden. Iets waar duidelijk nood aan is.”

Sociale media stimuleren unieke leerervaringen bij jongeren

Naast leren over sociale media, kan er ook geleerd worden mét sociale media. EMSOC onderzoek toont aan dat sociale media kunnen zorgen voor unieke (culturele en literaire) leerervaringen waarbij persoonlijke interesses en samenwerking centraal staan. Volgens Joachim Vlieghe versterkt onderling delen vertrouwensrelaties en biedt het de mogelijkheid voor het tonen van expertise en leernoden. De vaardigheden om samen te werken komen bovendien goed van pas om zaken zoals (cyber)pesten aan te pakken: “Het EMSOC onderzoek toont aan dat een participatief ontwikkelde preventiestrategie die gericht is op zowel individuele leerlingen als op de klas én de school, een positief effect heeft op de mate waarin jonge mensen op een zelfregulerende manier omgaan met traditioneel- en cyberpesten”, aldus Maarten Van Mechelen en Verónica Donoso Navarrete.

Werknemers willen inspraak in het sociale mediabeleid op het werk

Het gebruik van sociale media op de werkvloer is vaak een punt van discussie. Zowel werkgevers als werknemers zijn zich niet voldoende bewust van hun rechten en plichten. Een duidelijk geformuleerd sociale mediabeleid op de werkvloer is daarom erg belangrijk. EMSOC onderzoek toont aan dat het betrekken van werknemers in de ontwikkeling van een sociale mediabeleid een positief effect heeft op de aanvaarding en naleving ervan. De mogelijkheid tot gebruik van sociale media op de werkvloer – binnen de grenzen van een richtinggevend beleid – heeft bovendien een positief effect op de sociale mediageletterdheid van de werknemers. Ook de aanwezigheid van een sociale mediamanager, of een werknemer die collega’s ondersteunt in hun sociale mediagebruik heeft een dergelijke positieve invloed.

EMSOC: onderzoek en praktijk

Het EMSOC onderzoek wordt gefinancierd door IWT en is het gezamenlijk resultaat van zes onderzoeksgroepen – SMIT (projectleider), LSTS, MICT, C&E, ICRI en CUO Social Spaces – aan drie universiteiten (VUB, UGent, KULeuven). De centrale vraag was of gebruikers werkelijk ‘empowered’ zijn door hun omgang met sociale media. Om een antwoord te bieden op deze vraag werd gewerkt vanuit drie gerelateerde sub-thema’s, die samen tot ‘user empowerment’ moeten leiden: inclusie, mediageletterdheid en privacy. De focus lag hierbij op de doelgroepen jongeren en werknemers.