Wat zijn complottheorieën?
Afbeelding: © Michael Jastremski voor openphoto.net - CC BY-SA 3.0
Wat is een complot?
Een complot is een gecoördineerde onderneming door een kleine en vaak geheime groep, met het oog op het dienen van specifieke belangen.
Dat kunnen de belangen van een groep mensen of sociale klasse zijn, of de belangen van een ideologie of richtinggevend principe. Vaak is het complot, in de ogen van complotdenkers, ten nadele van het welzijn, de gezondheid, de vrijheid of veiligheid van de “gewone man”. Het gaat dus over een samenzwering om de doelen van een selecte groep of geheim genootschap te bevorderen, ten koste van de kleinen, de zwakken, de hardwerkende massa, …
Complottheorieën zouden ook onthullen wat er echt gaande is in de wereld: de achterliggende oorzaken en verborgen relaties die aan de grond liggen van alles wat er misloopt in de samenleving. Samenzweringstheorieën ontmaskeren de onzichtbare poppenspelers, de machtigen die aan de touwtjes trekken.
Complottheorieën zijn daarom tegelijkertijd angstaanjagend en geruststellend.
- Angstaanjagend omdat het een licht werpt op de duistere onderwereld, op de macht van een corrupte elite.
- Geruststellend omdat de wereld van samenzweringen inzichtelijk is: dramatische gebeurtenissen gebeuren niet zomaar, en onzekerheid is een gevolg van onwetendheid eerder dan een onvermijdelijke toestand.
Waaruit ontstaan complottheorieën?
In een tijdperk waarin drama’s en catastrofes elkaar in snel tempo opvolgen, lijkt het wel alsof er geen rede meer te vinden is in de wereld. Waarom gaat het zo slecht? Is alles dan zo onzeker? Hoe komt het dat de politiek maar geen vat kan krijgen op dringende problemen? Waar is de orde die de moderne samenleving ons beloofd heeft?
Sommigen wenden zich tot complotdenken, bijvoorbeeld omdat ze het gevoel hebben dat de politieke klasse niets kan (of wil) doen. Samenzweringstheorieën hebben een drievoudige functie van ‘hertovering’ en cognitieve bevrediging.
- Het ego van de complotdenkers wordt gerustgesteld omdat ze de schuld voor alle kwaad naar een externe vijand kunnen schuiven. Die (vaak ingebeelde) vijand is vaag en ongrijpbaar. Bijvoorbeeld: de Illuminati werken achter de schermen, en de economische elite doet er alles aan om hun activiteiten te verbergen. De veronderstelling dat ze wel bestaan is echter een geruststelling. Er is immers een reden voor alles wat verkeerd loopt in de samenleving.
- Geloven in het bestaan van samenzweringen is ook geruststellend omdat het betekenis geeft aan een wereld die verstoken is van orde en zin. Tegenover de hypocrisie en kwaadaardigheid van de samenzweerders staat een morele orde waarin de echte wereld en echte, gewone mensen aan de kant van het goede staan. Complotdenkers hoeven niet in grijswaarden te denken of de complexiteit van moraliteit te erkennen: goed en kwaad zijn echte entiteiten die belichaamd worden door gewone mensen en samenzweerders.
- Ten slotte kunnen complotdenkers zich ook onderscheiden van diegenen die de werkelijkheid niet kunnen zien zoals ze is, dat wil zeggen, van mensen die niet geloven in samenzweringstheorieën. Wie behoort er niet liever tot de truthers dan tot de naïeve sheeple?
Sheeple: goedgelovige, meegaande, en onkritische mensen. Personen die, in de ogen van een complotdenker, eigenlijk eerder schapen zijn
Complottheorieën ontstaan dus niet in een vacuüm. Omdat het geloof in samenzweringen vaak een gevolg is van een zekere ontevredenheid of ongerustheid, is het belangrijk om geen simplistisch onderscheid te maken tussen de heldere, rationele denker met gezond verstand en de goedgelovige of krankzinnige complotdenker. Dat complottheorieën ontstaan in een bepaalde context, betekent wel dat je ze niet van de hand kan wijzen als geïsoleerde of ongevaarlijke fenomenen!
Dit artikel is een samenvatting van een artikel geschreven door Loïc Nicolas.
