Mediawijs.be

De Digimeter is de jaarlijkse monitor van imec naar media en ICT gebruik in Vlaanderen: wat hebben we, wat doen we ermee en hoe voelen we ons daarbij? Maar wat leert nieuwe Digimeter ons over mediawijsheid? Wij zochten het voor je uit!

Vlamingen zien de meerwaarde van digitale media voor zichzelf en anderen. 

Digitale media is interessant, leuk en gemakkelijk 

Toch ondervinden ze heel wat moeilijkheden op vlak van

• de afhankelijkheid van technologie,
• de betrouwbaarheid van (fake) online nieuws,
• online privacy,
• reclame en
• de komst van nieuwe digitale technologieën. 

Afhankelijkheidsparadox - worstelen met een gevoel van smartphone-afhankelijkheid

Drie op tien Vlamingen hebben de smartphone volop omarmd, maar worstelen met een te grote afhankelijkheid ervan.

• 33% vindt zichzelf smartphone-afhankelijk
• 29% vindt van zichzelf dat ze te veel tijd op hun smartphone besteden
• 17% voelt zich zelfs verslaafd aan hun smartphone. 

Naarmate mensen ouder zijn, vermindert dat gevoel. De afhankelijkheid kent een piek bij mensen in de categorie 16-44 jaar. Dat is ook de leeftijd waarop mensen heel wat rollen en taken moeten combineren. Ze zijn niet enkel leerling of werknemer, ze zijn ook vriend/vriendin, partner en moeder/vader. Digitale media kan hen helpen om die rollen te vervullen, maar kunnen dat evengoed ook in de weg staan.

Hoe proberen Vlamingen een evenwicht te vinden in digitale media gebruiken en hun dagdagelijkse activiteiten uitvoeren? 

• 49% stopt de smartphone bewust weg tijdens een gesprek, vergadering of les om niet afgeleid te zijn.
• 51% zet meldingen van bepaalde apps uit.
• 49% verstopt tijdens het rijden bewust hun smartphone om niet afgeleid te zijn.
• 21% gebruikt vlak voor het slapengaan geen smartphone meer.
• 20% verwijdert bewust bepaalde apps.

Betrouwbaarheidsparadox - Online nieuws sneller en meer toegankelijk, maar ook meer fake?!

Vlamingen vinden nieuws volgen belangrijk. 88% van de Vlamingen volgen dan ook dagelijks het nieuws op eender welk toestel. 
Hoe ouder, hoe meer Vlamingen nieuws volgen belangrijk vinden:  64% van de 16 tot 14-jarigen, 95% bij de 65-plussers. 

Vlamingen voelen zich vandaag beter geïnformeerd over nieuws (71%), en gaan daarvoor digitale nieuwskanalen niet uit de weg. Tegelijkertijd zijn ze bezorgder over de invloed van valse nieuwsberichten op de maatschappij (69%). Die nieuwsberichten zijn voor velen altijd maar moeilijker te herkennen. Daardoor zijn ze geneigd om terug te vallen op nieuws van ‘vertrouwde merken’ (76%) en zelf meer actie te ondernemen om de betrouwbaarheid van nieuws na te gaan (47%). 

Privacyparadox - bezorgd om online privacy, maar die zelf niet voldoende beschermen

Vlamingen denken in 2019 bewuster na dan vroeger over persoonlijke data en privacy. Misschien heeft de hele heisa over de GDPR daar wel iets mee te maken? Het aantal Vlamingen dat het oké vindt om zijn/haar data te delen, zolang daar maar iets tegenover staat, daalde van 30% in 2018 naar 26% in 2019. Het aantal Vlamingen dat stelt dat bedrijven niet transparant zijn over wat ze met onze data doen, steeg van 66% in 2018 naar 73% in 2019. 

• 44% van de Vlamingen zijn bezorgd om hun privacy, maar ze lezen slechts af en toe de privacyvoorwaarden.

Ondanks dat groter bewustzijn blijft het aantal Vlamingen dat de eigen data deelt en zich stoort aan het gebrek aan transparantie van mediabedrijven in 2019 even groot, als in 2018! Ze doen met andere woorden niets extra om zich tegen privacyverlies te beschermen. 

Reclameparadox - liever geen reclame, of misschien toch via influencers?

De Vlamingen begrijpen dat reclame noodzakelijk is voor websites of apps om te overleven (69%), maar toch vinden ze reclame bij gratis websites of apps storend (73%). Ook als die reclame gepersonaliseerd is. Slechts een kleine minderheid vindt gepersonaliseerde reclame leuk (14%). 

Alhoewel ... Sommige reclame kunnen de Vlamingen - zeker de jongeren - wel verdragen, namelijk die via influencers. Slechts 37% van de jongeren stoort zich aan gesponsorde berichten van influencers. 16% geeft zelfs aan een product te willen leren kennen als een influencer het aanraadt. En de helft vindt de mening van de influencer betrouwbaar, als een merk hen heeft gesponsord voor een boodschap. Bij de helft van de Vlamingen van 16 tot 24 jaar heeft sociale media hen zelfs al eens aangezet om een product te kopen. 

Vernieuwingsparadox - AI als iets heel positief, of misschien toch niet?

Het aantal Vlamingen dat positief staat tegenover AI, is gestegen van 37% (2018) naar 45% (2019), maar een even groot deel van Vlaanderen (46%) blijft weifelend tegenover AI. Voor 31% van de Vlamingen gaat nieuwsgierigheid naar de toepassingen en mogelijkheden van AI gepaard met een uitgesproken bezorgdheid om de negatieve impact die AI kan hebben. Meer dan vier op tien Vlamingen geeft ook aan bezorgd te zijn over de mogelijke negatieve impact van AI op hun privacy (43%). Opvallend is dat die bezorgdheden groter zijn bij wie van zichzelf aangeeft voldoende AI-kennis te hebben - of denkt te hebben. Iets meer dan de helft (56%) stelt te weten wat AI is. Toch is slechts 25% van hen er zeker van dat een spraakassistent zoals Siri een AI-toepassing is. Voor 44% van Vlaanderen is AI dus nog een nobele onbekende (en dus ook onbemind); en bij wie het denkt te kennen, is de kennis wellicht nog niet altijd volledig en correct.

Paradoxen door een gebrek aan digitale en mediawijsheid?

Om met die paradoxen om te gaan, gebruiken Vlamingen steeds meer strategieën onder mediawijsheid vallen. Ze nemen zelf meer actie om de voordelen van digitale media te maximaliseren en de eventuele negatieve impact te minimaliseren, zoals actie om hun afhankelijkheid van smartphones onder controle te houden, de betrouwbaarheid van informatie na te gaan of de inbreuk op privacy te minimaliseren. Goed bezig! 

Of toch niet? Slechts één op drie geeft aan dat die acties en regeltjes hen ook daadwerkelijk helpen.
Wil dit zeggen dat Vlamingen nog niet beschikken over voldoende mediawijsheid? 

• 19% denkt digitale vaardigheden niet te kunnen leren.
• 26% vindt termen gelinkt aan digitale toepassingen verwarrend.
• 23% mijdt digitale toepassingen omdat ze er niet vertrouwd mee zijn.
• 21% twijfelt om digitale toepassingen te gebruiken omdat ze vrezen om fouten te maken die ze niet meer kunnen rechtzetten.
• 49% kan de meest voorkomende problemen die gepaard gaan met het gebruik van digitale technologie niet oplossen.

Zoals we verwachten liggen deze cijfers hoger voor ouderen. Maar vergis je niet! De onzekerheid over hoe ze moeten omgaan met digitale technologie stijgt bij de jongste leeftijdsgroepen! Al verwachten we van het juist dat zij het meest nieuwe digitale media gebruiken en er vaardiger mee omspringen ... Zijn jongeren zich meer bewust over hun eigen mediawijsheid en maken ze hierdoor een ‘juiste’ inschatting van de eigen vaardigheden? Of gaat de digitale snelheidstrein té snel? En vormt dat meteen één van de grootste uitdagingen voor de toekomstige generatie? En moeten we hier waken voor een nieuwe digitale uitsluiting?

Eén ding is duidelijk: Mediawijs moet blijven informeren en sensibiliseren over mediawijze thema’s als digitale balans, nieuwswijsheid, online privacy, reclame en datawijsheid! De digitale kennis en vaardigheden zijn nog onvoldoende en we zien dat die kennis sterk samengaat met attitudes. Nog veel werk aan de winkel dus! 

• Lees hier wat beschikbaar is.
• Wil je meer weten over Digimeter 2019? Lees hier onze interpretatie van de Digimeter
• Download hier het volledige rapport