SOCIALE MEDIA: 2332 VLAMINGEN, 8 PROFIELEN
Sociale media spelen een steeds belangrijkere rol in het dagelijks leven van de Vlaming. Ze creëren een waaier aan opportuniteiten om op een nieuwe manier te communiceren, leren, informatie uit te wisselen en relaties te onderhouden. Helaas brengt het gebruik van sociale media ook onvermijdelijke risico’s met zich mee, zoals cyberpesten, verlies van privacy en commercieel misbruik van persoonlijke gegevens. Het is daarom belangrijk dat iedereen, jong en oud, thuis, op school of op het werk, op een efficiënte en verantwoorde manier met sociale media kan omgaan om hun voordelen maximaal te benutten en hun risico’s te omzeilen, ook wel sociale mediageletterdheid genoemd.
In het kader van het User Empowerment in a Social Media Culture project stelde de Onderzoeksgroep voor Media en ICT (MICT) in samenwerking met de VUB en KUL een grootschalige survey op om na te gaan wat de impact van sociale media is op het dagelijks leven van de Vlaming. Welke sociale media gebruiken we? Kunnen we er mee werken? Weten we wat met onze persoonlijke informatie gebeurt? Om deze en andere vragen te beantwoorden werd Vlamingen gevraagd naar hun gebruik en kennis van, ideeën over en vaardigheden om met sociale media om te gaan. Zo kregen we een beeld van wie allemaal mee is op de sociale mediatrein, hoe sociale mediageletterd de Vlaming is, en wat mensen denken over veelbesproken privacykwesties.
Uit de survey, die door 2332 Vlamingen ouder dan 15 ingevuld werd, blijkt dat lang niet iedereen sociale media op dezelfde manier gebruikt of er dezelfde attitudes op nahoudt. Integendeel, voor Facebook- en Twittergebruik duiken duidelijk onderscheiden gebruikersprofielen op. Zo zijn sommigen technisch heel bekwaam, maar helemaal niet kritisch tegenover bijvoorbeeld hoe sociale media hun privacy kunnen beknotten. Anderen zijn bang om zaken online te delen omdat ze niet weten hoe de platformen precies werken en wat er allemaal kan gebeuren. Geen enkele van de gevonden gebruikersprofielen kan echter als echt sociale mediageletterd beschouwd worden: geen van de groepen heeft zowel goede technische vaardigheden als de benodigde kritische ingesteldheid en een weloverwogen affectieve evaluatie van sociale media.
Hieronder beschrijven we de gebruikersprofielen kort. Voor Facebook vonden we er vijf, voor Twitter drie. De profielen verschillen op vlak leeftijd en geslacht, en hebben elk een specifieke combinatie van technische vaardigheden, kennis, kritisch denken en attitudes. De verschillende profielen kunnen leerkrachten, ouders, organisaties, overheden en andere belanghebbenden helpen om initiatieven op maat van een bepaalde groep te organiseren, en zo hun effectiviteit te verhogen.
De ongeïnteresseerde gebruiker 5% | oudst | ♂
De eerste gebruikersgroep bestaat uit de Vlamingen die Facebook het minst vaak gebruiken en er het minst verschillende activiteiten op uitvoeren. Deze ongeïnteresseerde gebruiker heeft een eerder negatieve attitude tegenover Facebook en een matige kennis en kritische ingesteldheid. Van alle groepen heeft deze groep de zwakste technische vaardigheden. Mensen in deze groep worden waarschijnlijk sociaal of professioneel aangemoedigd om Facebook te gebruiken. Het kunnen leerkrachten zijn, die een introductie tot Facebook kregen om met het veranderende mediagebruik van hun studenten te kunnen omgaan, of ouders die sociale media gebruiken om het doen en laten van hun kinderen te volgen, maar er verder geen interesse in hebben. De ongeïnteresseerde gebruiker heeft een basiskennis over Facebook, maar is niet van plan het platform zelf vaker te gebruiken.
De roekeloze gebruiker 9% | jonger | ♀
De tweede groep bestaat uit Vlamingen die Facebook vaak gebruiken en er veel verschillende zaken op doen. Ze hebben de laagste kennis over het platform van alle profielen en zijn helemaal niet kritisch tegenover Facebook. Hun technische vaardigheden zijn laag (enkel de ongeïnteresseerde gebruikers zijn nog minder technisch bekwaam) en ze staan neutraal tegenover Facebook. Risico’s die met sociale mediagebruik gepaard gaan zien ze niet (of willen ze niet zien), wat ervoor zorgt dat niets hen nog tegenhoudt om gewoon te doen waar ze zin in hebben (vandaar de grote variatie aan activiteiten die ze uitvoeren). De roekeloze gebruiker staat niet stil bij zijn of haar acties en is helemaal niet voorzichtig op sociale media. Hun roekeloze gedrag brengt gevaren met zich mee, maar vanwege hun lage kennis over Facebook beseffen ze dit niet.
De gewoontegebruiker 31% | jongst | ♀
Deze groep noemen we gewoontegebruikers omdat ze Facebook het vaakst bezoeken van alle gebruikers, maar er wel minder verschillende activiteiten op uitvoeren dan de roekeloze gebruikers. Frequentie van gebruik en verscheidenheid aan activiteiten zijn niet per definitie gelinkt aan elkaar: mensen kunnen uit gewoonte vaak een platform bezoeken zonder er echt veel op te doen. De gewoontegebruiker heeft een eerder positieve attitude tegenover Facebook en heeft veel kennis over het platform. De gebruiker voelt zich erg capabel om Facebook te gebruiken en schat zichzelf, mogelijk door de frequente bezoeken, erg technisch bekwaam in. Deze gebruikers zijn waarschijnlijk diegenen die steeds dezelfde activiteiten uitvoeren op sociale media, als routine of uit verveling, zoals scrollen door het nieuwsoverzicht en statusupdates posten.
De voorzichtige gebruiker 20% | jonger | ♀
Het vierde profiel bestaat uit gebruikers die Facebook niet vaak gebruiken en er ook niet veel verschillende zaken op doen. Ze hebben goede technische vaardigheden en zijn erg kritisch tegenover het platform, ondanks dat ze er bijna geen kennis over hebben. We noemen hen de voorzichtige gebruikers. Deze mensen matigen mogelijk hun sociale mediagebruik uit zelfbescherming. Ze beseffen dat ze te weinig kennis hebben om Facebook zonder gevaren te gebruiken en houden zich dus in, zonder echter pessimistisch te worden. De voorzichtige gebruiker heeft, waarschijnlijk door zijn of haar gebrek aan kennis van de mogelijke risico’s, de meest positieve attitude tegenover Facebook van alle gebruikersgroepen. Ze zijn dus voorzichtig op een intuïtieve manier: ze weten niet echt wat er mis kan lopen en waarvoor ze op hun hoede moeten zijn, maar ze beseffen dat er gevaren zijn en denken dus goed na over elke activiteit die ze doen.
De kritische gebruiker 35% | jonger | ♀
De laatste groep gebruikt Facebook regelmatig en voert een verscheidenheid aan activiteiten uit op het platform. Ze zijn echter een stuk kritischer dan bijvoorbeeld de roekeloze gebruikers en hebben de meeste kennis over Facebook van alle groepen. Hun technische vaardigheden zijn niet bijzonder hoog, wat aangeeft dat het hebben van kennis er niet per se toe leidt dat gebruikers alle voordelen van sociale media op alle vlakken benutten. Mogelijk wordt hun kritische blik gereflecteerd in hoe technisch bekwaam ze zichzelf inschatten en evalueren deze gebruikers zichzelf als minder bekwaam door het besef dat ze hebben van de hoeveelheid complexe activiteiten en mechanismen die achter Facebook schuilgaan. Deze groep heeft de meest negatieve attitude van alle groepen. Waarschijnlijk gebruiken ze Facebook al langer en hebben ze de tijd gehad het platform te leren kennen en kritisch te evalueren. De vergaarde kennis in combinatie met hun kritische blik zorgt dat ze pessimistisch zijn geworden over de risico’s die gepaard gaan met het gebruik van Facebook. De kritische gebruikers denken bewust na over elke stap die ze ondernemen, maar houden zich, in tegenstelling tot de bezorgde gebruikers, niet in, gezien ze zich bewust zijn van de risico’s en gevaren. Een belangrijke noot bij deze groep is dat hoewel ze de meest kritische is van alle groepen, dit niet betekent dat ze per se echt kritisch zijn. Erg weinig Vlamingen zijn op de hoogte van wat met hun persoonlijke informatie gebeurt en bijna niemand leest de gebruiksvoorwaarden en het privacybeleid van sociale media. Zelfs deze “kritische gebruikers” zijn dus nog steeds vrij onwetend als het op bepaalde sociale media aspecten aankomt.
De voorzichtige gebruiker 8% | oudst | ♀
De eerste groep Twittergebruikers gebruikt Twitter het minst vaak en doet er erg weinig verschillende zaken op. De voorzichtige gebruiker heeft erg zwakke technische vaardigheden, maar wel veel kennis over en een kritische ingesteldheid ten opzichte van Twitter. De gebruikers hebben een negatieve attitude; ze weten veel over Twitter en staan stil bij wat ze doen, maar realiseren zich ook dat ze technisch niet zo onderbouwd zijn in wat ze doen. Deze groep gebruikers heeft inderdaad niet de beste vaardigheden, maar voorzichtige gebruikers reflecteren wel vaker over hun (weinige) activiteiten en over Twitter dan de functionele gebruikers. Misschien houden ze zich wat in op het platform als een vorm van zelfbescherming (wat ook kan verklaren waarom ze geen betere technische vaardigheden hebben ontwikkeld).
De functionele gebruiker 50% | jongst | ♀
Dit tweede profiel gebruikt Twitter niet vaak en voert er ook niet veel verschillende activiteiten op uit. Ze hebben betere technische vaardigheden dan de voorzichtige gebruikers en zijn dus meer bekwaam om met Twitter te werken, echter, ze gebruiken deze vaardigheden niet veel. Ze denken niet kritisch na over het platform en hebben ook weinig kennis over Twitter, minder dan de voorzichtige en kritische gebruikers. De functionele gebruiker heeft een eerder positieve attitude tegenover Twitter. In vergelijking met de Facebookprofielen ligt deze functionele Twittergebruiker ergens tussen de roekeloze en gewoontegebruiker in: de groep heeft de sterke technische vaardigheden van de gewoontegebruiker en het gebrek aan kennis en kritisch denken van de roekeloze gebruiker. Het grote verschil is dat de frequentie van gebruik en variatie van activiteiten bij Twitter een pak lager liggen, waarschijnlijk door de meer professionele aard van Twitter.
De kritische gebruiker 42% | jonger | ♀
Het laatste Twitterprofiel gebruikt het platform het vaakst van alle profielen en voert er ook het meest verschillende activiteiten op uit. Ze staan ook het meest positief tegenover het platform. De kritische gebruiker heeft goede technische vaardigheden, een kritische ingesteldheid en veel kennis. Deze groep heeft de tijd gehad om te leren hoe Twitter werkt en het platform kritisch te evalueren, wat hen optimistisch maakt en hen het vertrouwen geeft om Twitter te gebruiken.
