Wat is sociale mediageletterdheid?
Veel onderzoek focust op de mogelijkheden en de gevaren van sociale media. Minder aandacht gaat uit naar hoe mensen daadwerkelijk omgaan met deze media en hun ontwikkeling van sociale mediageletterdheid. In kader van het IWT-project EMSOC werd de afgelopen jaren onderzoek verricht naar hoe mensen de voordelen verbonden aan sociale media maximaliseren en hoe ze de nadelen minimaliseren, ook wel sociale mediageletterdheid genoemd.
Voordelen maximaliseren, nadelen minimaliseren
Sociale media bieden zowel jongeren als volwassenen heel wat nieuwe mogelijkheden om te communiceren, te leren, informatie uit te wisselen en relaties te onderhouden. Terzelfdertijd, brengen deze mogelijkheden ook een aantal risico’s met zich mee. Zoals nieuwe vormen van pestgedrag, ongepast gebruik van content, toenemend commercieel gebruik van persoonlijke informatie en een gebrek aan online privacy bewustzijn. De samenleving staat voor de uitdaging om ervoor te zorgen dat mensen over voldoende competenties beschikken om de voordelen verbonden aan hun sociaal mediagebruik te maximaliseren en de nadelen ervan te minimaliseren. Deze competenties vatten we samen onder de noemer ‘sociale mediageletterdheid’. Voor een definitie van het concept ‘sociale mediageletterdheid’ vallen we terug op het werk van Sonia Livingstone. Volgens haar omvat mediageletterdheid een combinatie van zowel technische en cognitieve competenties en is het “the ability to access, analyse, evaluate and create messages across a variety of contexts” (Livingstone, 2004).
Veel meer dan louter ‘knoppenkennis’
De technische competenties omvatten toegang tot en het kunnen gebruiken van sociale media of zogenaamde ‘knoppenkennis’. Hierbij gaat het om enerzijds de ‘basis’, eenvoudige functionele competenties, zoals inloggen, klikken op een link of scrollen doorheen een tekst op verschillende sociale media platformen. Maar het gaat ook ruimer dan dat. Technische competenties omvatten ook de vaardigheden om interactieve en creatieve applicaties te gebruiken op sociale mediaplatformen. Hierbij gaat het om een meer geavanceerd gebruik, zoals het uitwisselen en creëren van zelf gemaakte content, zoals teksten, afbeeldingen en video’s.
Belang van cognitieve en affectieve competenties
Toch is het is belangrijk om sociale mediageletterdheid niet te beperken tot technische competenties. Gebruikers moeten over de nodige cognitieve en affectieve competenties beschikken om op een bewuste en kritische manier met sociale media te kunnen omgaan. Zoals het kunnen analyseren en evalueren in welke context, met welke motieven en doelstellingen bepaalde inhoud op sociale media gemaakt werd. Bijvoorbeeld, het kunnen nagaan wie een bepaald filmpje op Facebook heeft geplaatst, wie het heeft gemaakt met welke bedoeling en voor welke doelgroep het is bestemd. Dit om te weten of je er al dan niet moet op reageren en hoe. Afhankelijk van de activiteiten die mensen uitvoeren op sociale media komen bepaalde technische en cognitieve competenties meer op de voorgrond. Bijvoorbeeld het zoeken en delen van informatie, communiceren met anderen en het creëren van inhoud, vereisen verschillende competenties.
Negatieve gevolgen van sociale media
Sociale mediageletterdheid betekent echter ook dat mensen kunnen omgaan met mogelijke negatieve gevolgen van sociaal mediagebruik, zoals het vrijgeven van persoonlijke informatie en het commercieel gebruik ervan. Zo moeten mensen over de nodige praktische competenties beschikken om te weten waar en hoe ze privacy instellingen moeten aanpassen. Daarnaast moeten ze in staat zijn om kritisch na te denken en te begrijpen welke informatie men aan wie kan of mag vrijgeven. Op die manier vormt sociale mediageletterdheid dus een prominente factor in de bescherming tegen ‘onnodige’ surveillance.
Onderzoek naar ‘sociale mediageletterdheid’
Zoals gesteld, betekent sociale mediageletterdheid het maximaliseren van de voordelen van sociale media en het minimaliseren van de nadelen ervan. Onderzoek wijst er op dat deze technische en cognitieve competenties om op een effectieve en efficiënte manier om te gaan met sociale media, ongelijk verdeeld zijn bij zowel jongeren als volwassenen en ouderen. Daarom is het interessant om de context waarin mensen sociale media gebruiken en leren gebruiken te onderzoeken.
Livingstone, S. (2004). What is media literacy? Intermedia 32(3), 18-20.