Rol van leerkrachten bij nepnieuws
Vanaf september 2019 krijgen leerlingen van katholieke secundaire scholen het nieuwe vak 'mens en samenleving' met onder andere mediawijsheid als focus. Doel van deze hervorming is het gerichter opleiden van jongeren tot kritische en ondernemende burgers. Onderzoek aan de Arteveldehogeschool Gent toont aan dat er op vlak van nieuwswijsheid inderdaad nog een weg af te leggen is en dat onderwijs hierin een belangrijke rol kan spelen. Dat blijkt uit twee grootschalige surveys die in 2018 en begin 2019 bij respectievelijk 641 en 1090 Vlaamse jongeren tussen 15 en 24 jaar werden afgenomen. Deze bevragingen focusten op de nieuwswijsheid van jongeren met betrekking tot fake nieuws.
Jongeren herkennen moeilijk fake nieuws
Uit de studie van 2019 blijkt dat bijna alle jongeren (97%) al van fake nieuws hebben gehoord. Maar één op 5 studenten slaagt er niet in uit te leggen wat fake nieuws precies is. Fake nieuws herkennen is ook al geen evidentie. De studie van 2018 toont immers aan dat slechts 3% van de bevraagde jongeren er in slaagt om de juistheid van zes nieuwsverhalen die in de survey zijn opgenomen correct in te schatten, zijnde als fake of juist.
Zijn het vooral jongeren uit het beroeps- en technisch onderwijs die laag scoren? Niet echt. Hoger opgeleide jongeren zijn beter in het herkennen van fake nieuws, maar ook zij worstelen met het onderscheiden van feit en fictie. Er zijn nochtans een aantal tips in omloop die het makkelijker maken om echt van vals nieuws te differentiëren. Jongeren passen die factchecking tips echter weinig toe. De studenten geven immers aan dat ze vooral op hun persoonlijke logica, achtergrondkennis of intuïtie vertrouwen om de juistheid van een verhaal in te schatten (73,9%). Enkel de bron van het artikel wordt wel eens gecheckt (59,9%) alsook de kwaliteit van het verhaal (52,3%). Maar de grote gemene deler is toch dat niemand goed weet waaraan het waarheidsgehalte van nieuwsbronnen en -verhalen kan worden afgetoetst. Daarnaast is het zo dat jongeren vaak via Facebook nieuws consumeren. Laat dit sociale media kanaal nu net één van de grote verspreiders van fake nieuws zijn.
Jongeren kunnen het niet alleen
Leerkrachten en ouders vormen een belangrijke referentiegroep voor fake nieuws. Dat blijkt uit de surveystudie van 2019. Voor informatie rond fake nieuws en het herkennen ervan, kijken jongeren vooral in de richting van hun ouders. Ouders vinden het echter niet zo evident om hun kinderen wegwijs te maken in de wereld van nieuws en in het bijzonder fake nieuws. Zij voelen zich onzeker over de eigen kennis en zien vooral leerkrachten als belangrijke partners in het informeren van hun kinderen rond (fake) nieuws.
Fake nieuws is dan ook een topic dat voornamelijk door leerkrachten wordt aangebracht en uitgelegd (72,4%). In het secundair onderwijs zijn leerkrachten heel bepalend voor informatievoorziening rond fake nieuws. Hierdoor vinden jongeren de mening van die leerkrachten over fake nieuws ook heel belangrijk (61%). Belangrijker zelfs dan die van de ouders (49%). Om te beslissen of iets echt of vals is rekenen jongeren eveneens op informatie van hun leerkrachten (53%).
Fake nieuws: een battle tussen ouders en leerkrachten?
Zowel ouders als leerkrachten zijn voor jongeren belangrijke informatieleveranciers met betrekking tot fake nieuws. De rol die ouders spelen is, volgens de jongeren, hierbij verschillend van die van leerkrachten. Ouders focussen op het overbrengen van een kritische ingesteldheid waardoor fake nieuws misschien makkelijker kan ontkracht worden. Leerkrachten staan dan weer meer in voor het geven van feitelijke informatie rond fake nieuws (bv. tips ter herkenning, wat is fake nieuws, hoe wordt het verspreid?). Een rolverdeling waar ouders zich het best bij voelen, aangezien heel wat ouders aangeven dat hun kennis rond dit topic best nog wel wat bijgeschaafd kan worden. Fake nieuws herkennen blijkt overigens ook voor hen en niet alleen voor de jongere vrij moeilijk.