Eén beeld, verschillende visies
Perceptie etnische stereotypen
Er is al veel onderzoek gedaan naar de perceptie van etnische stereotypen alsook naar de presentatie ervan. Maar weinig onderzoek combineert deze twee perspectieven. Binnen het DIAMOND-perceptieonderzoek pogen we beide invalshoeken te combineren in wat we ‘resonantieanalyse’ noemen. Binnen deze analyse proberen we de zender- en ontvangerframes te identificeren en te kijken hoe deze in interactie treden met elkaar. Frames zijn een goede indicator van diversiteit. Hoe meer geframed een mediaboodschap is, hoe minder diversiteit ze bevat.
Onze onderzoeksmethode is gebaseerd op de notie van schemata, een theorie die onder meer gebruikt wordt in de cognitieve psychologie. Schemata kunnen begrepen worden als dynamische mentale structuren die bestaan uit informatiecategoriëen en de verbindingen tussen deze categorieën.
Volgend voorbeeld legt beter uit hoe dit praktisch te werk gaat. Neem RED LIGHT als informatiecategorie. Het is een op zichzelf staand schema door de connectie tussen de concepten RED en LIGHT. Dit kan op zijn beurt in verband worden gebracht met de categorieën CAR of DISTRICT. De associatie van RED LIGHT met DISTRICT is een gekend schema. Maar de associatie van RED LIGHT met CAR, activeert op zijn beurt een geheel ander schema.
Mensen zijn uniek en hun mentale schemata zijn dat ook. Maar wanneer we al deze individuele interpretatieschema’s vergelijken, zien dat er heel wat overeenkomsten zijn. Dergelijke gedeelde zienswijzen noemen we ‘culturele schemata’. Etnische (en andere) stereotypen, kunnen we beschouwen als een speciale vorm daarvan. Stereotypen kunnen immers omschreven worden als culturele schemata gebaseerd op incomplete of foutieve informatie die we gebruiken om een snelle inschatting te maken van een situatie.
Naast interpretatieframes, zijn er ook representatieframes. Een persoon (kijker, luisteraar, lezer) interpreteert een bepaalde boodschap vanuit een interpretatieframe, opgebouwd vanuit onderliggende psychologische schema’s. De frames die terug te vinden zijn in de boodschap noemen we representatieframes. Het bijzondere is dat één representatieframe, door verschillende mensen vanuit een ander interpretatieframe, anders gepercipieerd kan worden.
Om de relatie tussen deze twee frames te testen, werken we in dit onderzoek met etnische stereotypen. Deze stereotypen zijn actueel en vaak eendimensionaal. Als representatieframes nemen we een stereotype, contrastereotype en antistereotype afbeelding en tonen we deze aan blanke respondenten van Belgische afkomst. We stellen hen hierbij de vraag: wat denk je als je deze afbeelding ziet? Vervolgens kijken we naar de relaties tussen de genoemde concepten. Aan de hand van 2 statistische methoden - two-step cluster analysis & cross tabulation - kunnen we zien welke concepten gezamenlijk genoemd worden door de participanten in het onderzoek.
Experiment
De stereotype afbeelding toont drie hangjongeren, de contrastereotype afbeelding laat een arrestatie zien en de antistereotype foto toont een politieman met een kind. Alle foto’s hebben een protagonist met een gekleurde huid.
Wanneer ze geconfronteerd worden met de visuele stereotypen, reageren alle participanten anders. Maar de individuele variatie is beperkt. Uit de analyse blijkt dat bepaalde concepten door een significant aantal individuen gezamenlijk genoemd werden. Deze associaties vormen een vast patroon. Dit wijst op een gedeeld, onderliggend cultureel schema. De ene cluster zag in de foto criminaliteit, drugsverkoop, bendevorming … De andere cluster zwakt het stereotype af met concepten zoals hangjongeren, verveling, werkloosheid.
Deze verdeling zagen we ook min of meer terug in de contrastereotype foto waarbij één cluster meegaat in het stereotype met antwoorden zoals onnodig geweld, brutaliteit en pijn. Terwijl een andere cluster enkel arrestatie en politie in de foto zag. Bij de laatste polyinterpretabele foto zijn de meningen meer verdeeld. Er was veel meer variëteit in de clusterverdeling en ook de categorieën zelf waren minder uitgesproken.
Dit experiment steunt het vermoeden dat sterk geframede, stereotype representaties zorgen voor meer gepolariseerde interpretaties, dan zwak geframede. Uit de ideologische aard van die polarisatie laat vermoeden dat deze effecten versterkt of afgezwakt worden door de ideologische sterkte of zwakte van de interpretatieframes. Hoewel er maar beperkte conclusies getrokken kunnen worden uit experimenteel onderzoek, versterkt dit de veronderstelling dat de framing effects niet de uitkomst zijn van een lineair proces, maar een iteratief proces dat zowel de representatieframes als de interpretatieframes bevat.
Deze column is een herwerkte Nederlandstalige versie van de conferentiepaper ‘One image, different views: A cognitive mapping of visual ethnic stereotypes’ door Pascal Verhoest en Arno Slaets.