Mediawijs.be

In opdracht van het Vlaams Parlement rapporteert de Vlaamse Regulator voor de Media (VRM) jaarlijks over mediaconcentratie in Vlaanderen. Dit rapport “Mediaconcentratie” gaat na wie er actief is in de verschillende segmenten van de Vlaamse mediasector, en hoe de verhoudingen liggen tussen de verschillende spelers.

Waarom willen we weten of er mediaconcentratie is?

Het is vanuit maatschappelijk oogpunt interessant om te weten of er sprake is van mediaconcentratie. De via de media beschikbaar gestelde informatie bepaalt ons gedrag op verschillende manieren. Mediaconcentratie heeft potentieel beperkende gevolgen voor de democratie en voor de economische welvaart.

• Als burger maken we gebruik van de informatie die we via de media opvangen om onze politieke keuzes te maken. Mediaconcentatie zou er voor kunnen zorgen dat minder gunstig nieuws over politici onder de mat wordt geveegd, zodat de kiezers toch nog zullen kiezen voor zulke politici (bv. in Turkije waar president Erdogan dissidente stemmen het zwijgen oplegt). Mediaconcentratie kan ook zorgen voor eenzijdige berichtgeving (bv. enkel de grote politieke partijen komen aan bod; kleine, nieuwe politieke partijen krijgen nauwelijks media-aandacht).
• Informatie bepaalt onze economische keuzes (als consument of ondernemer) (bv. wanneer we in de pers vernemen dat de benzineprijs stijgt, zullen we nog snel de tank vullen. Als er goed weer aangekondigd wordt, zullen de slagers barbequevlees in promotie zetten.). Als de informatie door mediaconcentratie vertekend of achtergehouden wordt, zullen de consumenten en ondernemers niet meer de meest optimale beslissingen kunnen nemen, en is er welvaartsverlies. Tot slot leidt mediaconcentratie ook tot een grotere drempel voor nieuwe toetreders tot de markt.

Uiteraard is dit geen zwart-witverhaal. Mediaconcentratie kan ook voordelen hebben. Zeker in een kleiner taalgebied kunnen grote mediabedrijven profiteren van schaalvoordelen en kunnen ze zo concurreren met buitenlandse mediagroepen. Bovendien heeft mediaconcentratie ertoe geleid dat ondernemingen in moeilijkheden gered kunnen worden.

Hoe meten we mediaconcentratie?

De VRM bestudeert mediaconcentratie vanuit een economische invalshoek. Er wordt vooral nagegaan hoe de verhoudingen liggen tussen de verschillende spelers op de markt. Voor elke mediavorm (geschreven pers, radio, tv en internet) kan er een waardeketen (contentcreatie, aggregatie en distributie) getekend worden. Binnen elke schakel van de keten kan tussen de aanwezige ondernemingen een andere marktvorm heersen (bv. monopolie, concurrentie …). Voor een voorbeeld zie afbeelding 1 ‘waardeketen geschreven pers’ onderaan.

Er kunnen drie soorten mediaconcentratie aangeduid worden: horizontale, verticale en crossmediale concentratie (zie afbeelding 2 ‘illustratie verschillende vormen mediaconcentratie’).

• Horizontale concentratie duidt erop dat het aantal spelers binnen 1 schakel van de waardeketen beperkt is (bv. een uitgeverij die verschillende kranten uitgeeft). Praktijkvoorbeeld: Mediahuis is zowel uitgever van De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen als Het Belang van Limburg.
• Verticale concentratie geeft aan dat een aantal verschillende opeenvolgende schakels in handen zijn van eenzelfde speler (bv. een lokale radio-omroep maakt al zijn radioprogramma’s zelf en is ook eigenaar van de zendinstallatie). Praktijkvoorbeeld: Telenet is actief als kabeldistributeur, maar is ook actief in de productie en aggregatie via zijn participatie bij respectievelijk Woestijnvis en VIER, VIJF en ZES.
• Van crossmediale concentratie wordt gesproken wanneer er bindingen zijn tussen de aanbieders van de verschillende mediaketens (bv. tv-programma’s met een bijhorende website). Praktijkvoorbeeld: De Persgroep bezit zowel Q2 als Qmusic.

Trends in het Vlaamse medialandschap 2016

Radio: Ten gevolge het overwicht van de VRT-zenders blijft de concentratie binnen de Vlaamse radio zeer groot. De concentratie vergrootte zelfs nog in 2016.

De komende jaren staan enkele veranderingen op til. De landelijke private radio-omroepen worden decretaal verplicht om te investeren in DAB+. Om in afwachting van een analoge switch-off de diversiteit in het commerciële radiolandschap te bewaren, wordt een nieuwe categorie van commerciële radio-omroepen in het leven geroepen in de vorm van commerciële netwerkradio’s. Deze radio’s kunnen vanaf 1 januari 2018 worden opgestart. Lokale radio’s krijgen na 31 december 2017 de mogelijkheid om gebruik te maken van specifieke frequentiepakketten, zodat de mogelijkheid tot ketenvorming verdwijnt.

Televisie: Bij de televisieomroeporganisaties deden zich vele verschuivingen voor (CADET, CAZ, Q2, ZES). Deze ontwikkelingen moeten gezien worden in het kader van het duidelijker positioneren van zenders voor de advertenitemarkt. De mediagroepenconcentratie bij de televisieomroepen is groot. Door de verkoop van Bites Europe (Acht/CAZ) aan Medialaan en de start van ZES (SBS) zal deze concentratie enkel nog toenemen.

Er is de doorbraak van OTT (Over The Top Televisie, televisiedistributie via internet). Via Proximus TV Overal, Stievie of Yelo Play kan de Vlaamse kijker naar televisie kijken via internet. Maar ook de Vlaamse zenders zelf profileren zich op dit terrein. Via hun website en/of app stellen ze meer en meer televisiecontent beschikbaar. Bovendien betreden internationale spelers de Vlaamse televisiemarkt via het internet (vb. Netflix).

Op distributievlak blijft Telenet de belangrijkste speler. Bovendien is het in toenemende mate actief in andere delen van de televisiewaardeketen. Zo is Telenet door de participatie in De Vijver Media actief in productie (Woestijnvis) en aggregatie (zenders VIER, VIJF en ZES). Ten gevolge de openstelling van de kabel lanceerde Orange een nieuw aanbod voor digitale televisie.

Geschreven pers: Door de dalende verkoopcijfers en advertentieopbrengsten, blijft de gedrukte pers het moeilijk hebben. Dit geldt voornamelijk voor de magazines. Bij de dagbladen wordt de daling in de gedrukte verkoop voor een stuk gecompenseerd door stijgende digitale verkoopcijfers (voornamelijk bij de kwaliteitskranten).

De concentratie bij de uitgeversgroepen van kranten is sterk toegenomen door de oprichting van Mediahuis in 2013. De zeven belangrijkste betalende kranten worden sindsdien uitgegeven door slechts twee uitgeverijen: De Persgroep en Mediahuis.

Internet: De relatieve populariteit van radio, tv of geschreven pers in hun eigen medium, wordt niet altijd weerspiegeld op het internet. De nieuwsmedia zijn erg populair, hun websites worden het meest bezocht. Ook op de sociale media doen zij het goed, samen met de mediamerken die zich een eerder jong imago aanmeten.

Nieuw in het Mediaconcentratierapport

Voor het eerst rapporteert de VRM ook over concentraties aan mandaten. Er werd nagegaan hoeveel personen bij meerdere bedrijven een wettelijke functie bekleden. Uit de analyse blijkt dat 15 personen 10 of meer mandaten hebben. De grootste concentratie aan mandaten situeert zich bij de lokale radio’s, waar 1 persoon 74 functies bekleedt. Deze informatie werd per mediavorm uitgetekend in een grafiek. Zie afbeelding 4 voor de grafiek van de radiosector.

Algemene conclusie

Convergentie en crossmedialiteit zijn ingeburgerd in het Vlaamse medialandschap. Merken zijn de belangrijkste ankerpunten geworden (vb. 2BE werd Q2) en worden probleemloos van de ene mediavorm naar de andere geëxporteerd.

In de Vlaamse mediasector komen veel vormen van horizontale, verticale en crossmediale concentratie voor. Dit geldt in en tussen segmenten van verschillende mediavormen (vb. overname Base door Telenet, overname Mobile Vikings door Medialaan).

Het Vlaamse aanbod aan klassieke mediaproducten is voor 80 tot 100 procent van de markt in handen van negen mediagroepen. Dit kan een risico inhouden voor de diversiteit van het aanbod.

Meer weten?

Het volledige rapport kan worden nagelezen op de website van de VRM.

Een gedrukt exemplaar kan besteld worden bij de VRM.

Een toegankelijke tekst, gericht op leerkrachten middelbaar onderwijs, met mogelijke oefeningen voor in de les vind je hier.

Op de hoogte blijven van het nieuws van de VRM? Volg ons op Twitter.

Over VRM

De Vlaamse Regulator voor de Media is de onafhankelijke toezichthouder voor de Vlaamse audiovisuele media. In het belang van Vlaamse kijkers en luisteraars kijkt hij er op toe dat de mediaregelgeving, beschreven in het mediadecreet, in Vlaanderen nageleefd wordt.

Afbeelding 1: Waardeketen geschreven pers

Afbeelding 2: illustratie verschillende vormen mediaconcentratie

Afbeelding 3: Marktaandelen verschillende mediagroepen

Afbeelding 4: Mandatenconcentratie in de radiosector