5 eigenschappen van complottheorieën
Om correct om te gaan met complottheorieën, is het belangrijk ze te begrijpen. Welke strategieën gebruiken complotdenkers, wat motiveert hen? Hieronder volgen enkele eigenschappen van complottheorieën waar je rekening mee moet houden als je er mee geconfronteerd wordt.
1. Waardering van kritisch denken en de twijfel
Complotdenkers beroepen zich op de twee hoofdprincipes van de moderne rede: een kritische houding en de twijfel. Samenzweringstheorieën zijn dus niet zomaar uit de lucht gegrepen verzinsels, maar zijn vaak zeer goed uitgedacht en gebaseerd op een kritisch onderzoek. Twijfelen wordt hoog in het vaandel gedragen, en door zich te beroepen op die kritische houding rechtvaardigen complotdenkers hun zoektocht naar de waarheid achter officiële verhalen. De complotdenker wil het voorbeeld/toppunt van een kritisch denker zijn, een zuiver rationeel persoon waartegen de leugens van ‘de machtigen’ en de media geen schijn van kans maken.
2. Onafhankelijke objectiviteit
Complottheorieën beroepen zich daarnaast op een zogenaamd zuivere objectiviteit, op basis van de onafhankelijkheid van hun bronnen en de vrijheid van hun denken. Complotdenkers contrasteren hun onafhankelijkheid met de veronderstelde corruptie van het establishment en van mainstream media. Ze hebben lak aan de autoriteit van de ‘expert’, en vertrouwen liever op hun eigen kritisch onderzoek.
3. De vervulling van de 'zoektocht naar de waarheid
Nog een grote aantrekkingskracht van samenzweringstheorieën is het gevoel van tevredenheid dat gepaard gaat met lid zijn van een kleine groep ‘verlichten’. Complottheorieën teren op het onderscheid tussen de naïeve onwetenden die geloven wat het establishment hen vertelt, en zij die kritisch nadenken en op zoek gaan naar de waarheid. Complotdenkers krijgen zo het imago van de eenzame strijder die zich verzet tegen duistere krachten, van iemand die weerstand biedt tegen een corrupte elite in naam van de massa’s.
4. Flexibiliteit van complottheorieën
Het is bijna onmogelijk om een complottheorie volledig te ontkrachten omdat complotdenkers heel flexibel zijn. Ze kunnen hun theorie makkelijk herformuleren om tegemoet te komen aan kritiek. Ruimtefoto’s van de aarde die bewijzen dat de aarde rond is? Die zullen wel vervalst zijn. Vaak zijn complottheorieën dus niet te falsifiëren. Als er geen bewijs is voor het bestaan van het complot dan komt dat omdat de elite al het bewijs vernietigd heeft. Bewijs tegen het bestaan van een samenzwering kan gefabriceerd zijn. Zo worden hun theorieën geïmmuniseerd voor kritiek.
5. Waar ligt de bewijslast?
Complotdenkers eisen vaak dat hun theorieën ontkracht worden, maar zoals in het vorige punt beschreven is dat geen triviale zaak. Als er niet bewezen kan worden dat er geen complot is, dan moet het wel bestaan, toch? Eigenlijk is het aan de complotdenker om zijn theorie te staven en te bewijzen dat er wel een samenzwering is, maar door de bewijslast om te keren, zijn de samenzweringstheorieën in het voordeel.
Dit artikel is een samenvatting van:
https://theconversation.com/les-theories-du-complot-a-la-lumiere-de-leur-rhetorique-77811