Vandaag (22/10/2018) verschenen de resultaten van de 3de Onderwijs-ICT-monitor (MICTIVO 3). Met Mediawijs, het Vlaams Kenniscentrum Digitale en Mediawijsheid, lazen we het vol belangstelling! We stopten alvast een korte samenvatting in onze onderzoeksdatabank.

We vroegen ons daarbij ook af wat ons dat leerde, en dat zetten we hieronder even graag uiteen.

1. Ken jezelf: MICTIVO 3

Onze algemene indruk bij MICTIVO is dat:

• de ICT-infrastructuur in ons onderwijs wel verbeterd is (meer dan vroeger, van desktops en interne netwerken naar mobiel en wifi), maar de actuele evoluties niet kan volgen (oudere apparaten, minder moderne software), en wellicht niet alleen op infrastructuurniveau, ook op skill- en beleidsniveau,
• dat het lager onderwijs er de laatste vijf jaar beter in slaagde om met ICT aan de slag te gaan, dan het secundair onderwijs dat alvast voor de lespraktijk daarin leek te stagneren,
• dat het niet is omdat je papieren administratie door een online leerlingen-volgsysteem en je bord, je boek en je cursus door een beamer of digitaal bord met digitale inhoud vervangen hebt, dat leerlingen dan ook (het gevoel hebben) meer met ICT bezig (te) zijn of daar meer mee willen bezig zijn.

Specifiek voor mediawijsheid geven leerkrachten geven aan dat ze wel degelijk aandacht besteden aan

• ethisch gedrag bij het chatten,
• een veilig wachtwoord kiezen,
• reclame herkennen op het internet,
• betrouwbare informatie vinden op het internet,
• bronnen citeren,
• opletten voor virussen, hackers en spam,
• een goede link in de zoekresultaten kunnen herkennen en ‘
• besef hebben van de gevolgen en gevaren van het delen van persoonlijke gegevens op het internet.

Hoe ouder de leerlingen en hoe meer ze media gebruiken, hoe meer dat aan bod komt op school.

Enkel in het buitengewoon lager onderwijs en in de Basiseducatie (voor laaggeletterde volwassenen) komen die aspecten duidelijk minder (of zelfs heel weinig) aan bod.

2. Leerlingen kennen zichzelf beter!

De leerlingen schatten hun mediawijsheid vrij hoog in, maar lager dan in de vorige bevraging. Maar vergis je niet, dat eerste is negatiever dan dat tweede! Het komt namelijk vaak voor dat wie weinig mediawijs of digitaal geletterd is, de eigen competenties overschat. Eens ze mediawijzer worden, beginnen ze pas te weten, wat ze allemaal nog niet weten.

MICTIVO 3 toont bijvoorbeeld zelf al aan met een controlevraag over informatie controleren (ze checken slechts soms de bron of de informatie zelf). Uit Apestaartjaren weten we juist dat onze jongeren wel degelijk stappen maken in hun mediawijsheid. De Privacy paradox (‘ik ben bezorgd over privacy, maar pas mijn instellingen niet aan’) uit eerdere versies, bleek verdwenen (wat we ook in internationaal onderzoek zien). Of beter: die verschoof van goed omgaan privacy-instellingen en selectief zijn met vriendschapsverzoeken (wat jongeren veel meer doen), naar ‘eens iemand iets deelt, mag ik zonder toestemming verder delen’.

Het Vlaamse project uit 2013, MediaTrain, met werkvormen en training voor mediawijsheid in de bijzondere jeugdzorg, noemde dat ‘de schaal waarop ze zichzelf maten, verschoof naargelang ze zich bewust werden van de brede waaier van kennis, vaardigheden en attitudes die mediawijsheid omvat.’

Dus, geloof het of niet: hier zien we indicaties van meer zelfkennis, het begin van alle wijsheid.

3. Leerkrachten kennen het schoolbeleid niet

Goed nieuws: 80% van de secundaire scholen zou een cyberpestbeleid hebben en 70% een beleid over auteurs- en portretrecht! En ja, elk slecht aangepakt pestgeval, is er één te veel, en die laatste 20% moet dus ook opgelost, maar toch: even virtueel vieren!

Dat lagere scholen minder scoren op de meeste van die componenten lijkt logisch: smartphones komen er ook heel wat minder voor.  Maar in Apestaartjaren stelden we vast dat bij de meeste kinderen de eerste smartphone opschuift naar op 11 in plaats van 12 jaar.

Dat bij 40% lagere scholen cyberpesten niet in een sociale-mediabeleidsplan voorkomt, is daarom niet ok.

En wat te denken over sexting in dat beleid? Het komt slechts bij 17% van de lagere scholen en minder dan 50% van de secundaire scholen voor? We kunnen het positief bekijken. Sexting is namelijk niet meteen een probleem, het ongeoorloofd verder doorsturen van die foto’s wel. En dat zou onder auteurs- en portretrecht of cyberpestbeleid kunnen vallen. Maar misschien getuigt het van meer realiteitszin om te stellen dat het gewoon te weinig aan bod komt in het schoolbeleid.

Het meest verontrustende is hier misschien wel dat heel wat leerkrachten buitengewoon onderwijs aangeven dat er een gebrek aan sociale-mediabeleid op school is.

4. Weten wat we (niet) weten

Zo zien we dat MICTIVO 3 ons best wel wat leert. Maar net als bij de mediawijzer wordende leerlingen, leert die kennis ons vooral zien dat we nog veel meer nog niet weten.

Het gaat namelijk enkel om een kwantitatieve bevraging, waardoor we de betekenis van de antwoorden voor de invullers en het waarom erachter meestal missen.

We kunnen ons bijvoorbeeld wel afvragen waarom dat ICT-gebruik in de klas stagneerde en waarom leerlingen dat anders rapporteren, dan leerkrachten. Vinden leerkrachten bijvoorbeeld digitale borden inzetten wel ICT gebruiken en vinden leerlingen dat niet (ze gebruiken dat niet ‘zelf’)? Koppelen leerlingen smartphones en tablets niet aan de term ICT en leerkrachten wel? Hoe moeten we dat interpreteren? En wat houdt dat cyberpest-beleid nu eigenlijk in? En wordt het toegepast? En is het niet verontrustend dat 50% van de leerkrachten niet weet of het bestaat op school of wat erin staat?
Bij sommige zaken vragen we enkel of het aan bod komt, bij andere naar hoe vaak. Kunnen we die antwoorden dan vergelijken? En hoe vaak is genoeg? Hoe behandelen ze die dingen en zit dat dan snor? Komen de juiste boodschappen op de juiste manier aan bod? Kortom, wat is de kwaliteit van het onderwijs over mediawijsheid?

En wat met aspecten die niet uitdrukkelijk genoemd werden en nu meer op de voorgrond komen, zoals hoe je kunt reageren op haatspraak of cyberpesten, hoe een algoritme werkt en wat dat voor gevolgen kan hebben voor je privacy of op de informatie en advertenties die je bereiken of wat je moet doen om een goede vlog te maken?

We hebben dus nog een lange weg af te leggen, als we mediawijsheid beter in kaart willen brengen, als we willen zoeken naar hoe het er nu echt mee zit. MICTIVO is essentieel om het onderwijs-ICT-beleid te sturen.

Al was het maar omdat zo duidelijk wordt dat ondanks grote woorden en plannen met Digitale Agenda’s, Radicaal Digitaal, STEM en zelfs mediawijsheid, de investering van de overheid in ons onderwijs hiervoor nog duidelijk tekort schiet.

MICTIVO kan daarbij ook nog een stuk groeien om ook de gebruik van digitale tools, de receptie bij leerlingen, aspecten van smart education en de kwaliteit en inhoud van het gebruik daarvan meer in kaart te brengen.

Maar MICTIVO is niet het ideale instrument om mediawijsheid te meten. Om te kunnen vergelijken over de jaren heen, kun je namelijk veel moeilijker rekening houden met actuele evoluties en taalgebruik. Maar we hadden het er al over in ons magazine Mediawij5, waarin de werking, resultaten en uitdagingen na 5 jaar Mediawijs oplijstten. Mediawijsheid is niet makkelijk te meten, omdat ons mediagebruik én mediabegrip complex, impliciet en subtiel is. Het gaat over gewoontes, onbewuste handelingen. En altijd loeren sociaal wenselijke antwoorden om de hoek. De meeste monitors zeggen bovendien veel over de competentiecluster ‘media gebruiken’ binnen mediawijsheid, maar weinig over de cluster ‘media begrijpen’.

Er is nood aan een structurele én - vooral - kwalitatieve monitor over digitale en mediawijsheid in Vlaanderen.

Wij doen alvast ons best om in de volgende Apestaartjaren daar nog meer op in te zetten, en deze keer voor heel België.

Babysteps? Of zoals Augustinus van Hippo het schreef: “het geduld is de gezel van de (media)wijsheid …”
Jij kunt alvast aan de slag met onze 5 tips voor een mediawijs onderwijs!