Mediawijs.be

Na het verschijnen van de Conceptnota Mediawijsheid van de Vlaamse overheid in 2012 en de opstart van Mediawijs in 2013, voelden we de nood om de leemte tussen de definitie van mediawijsheid in de Conceptnota en de initiatieven in het veld op te vullen met een duidelijker uitgewerkt kader. We startten daarom in 2015-2016 met een inventarisatie van nationale en internationale competentiekaders, die je kunt linken aan mediawijsheid, en maakten daar een analyse van. We gingen aan de slag met de gelijkenissen en nieuwe trends die we daaruit distilleerden op weg naar een Vlaams Mediawijs Competentiemodel.

Tussen 2000 en 2015 verschenen er heel wat competentiemodellen over of met een link met mediawijsheid. Een competentiemodel ordent de (deel)competenties die je allemaal nodig hebt om gericht en effectief te handelen om iets te bereiken.  Een competentiemodel over mediawijsheid doet dat voor mediawijs handelen. Mediawijs verzamelde en analyseerde er 27 om een gezamenlijke taal vinden voor mediawijsheid en de onderliggende competenties. Die verzameling was niet helemaal volledig en kan dat nooit zijn.  De breedte van het concept mediawijsheid en de voortdurende evolutie ervan in het licht van de veranderingen in de maatschappij laten dat niet toe. Maar met onze selectie probeerden we de uiteenlopende kenmerken van modellen (doelgroep, initiatieven, achtergrond …) zo goed mogelijk te dekken.  We vonden de modellen in allerlei documenten, onder andere nationale en internationale overheidsdocumenten en academische papers.

We analyseerden de modellen aan de hand van 3 vragen.

• Van welke definitie van mediawijsheid vertrekt het model?
• Uit welke competenties bestaat het model?
• Welke ontwikkelingsniveau’s zijn er volgens het model?

In een matrix met deze vragen vergeleken we de 27 modellen (zie bijlage onderaan) en trokken daar enkele conclusies uit. 

Van geletterdheid naar mediawijsheid

De geanalyseerde modellen gebruiken zelden de term ‘mediawijsheid’. De auteurs hebben het dan over 'mediageletterdheid’, de meer letterlijke vertaling van het Engelse ‘media literacy’, of over een verwante term hieraan (zoals (traditionele) geletterdheid, informatiegeletterdheid, computer- en internetgeletterdheid en digitale geletterdheid). Daarbij ontstaat echter soms verwarring met een nadruk op de basis-betekenis van ‘geletterdheid’ (kunnen lezen en schrijven, of in geval van media:  kunnen lezen van de inhoud die in media voorkomen en het zelf creëren ervan.). Daarom gebruiken wij het begrip ‘mediawijsheid’.

"Het geheel van kennis, vaardigheden en attitudes waarmee burgers zich bewust en kritisch kunnen bewegen in een complexe, veranderende en gemediatiseerde wereld. Het is het vermogen tot een actief en creatief mediagebruik dat gericht is op maatschappelijke participatie."
- Conceptnota Mediawijsheid Vlaamse Regering, 2012 -

Een ruime definitie dus, waarin Mediawijsheid niet aleen draait om het gebruiken van media op zich, maar eveneens om kritisch en bewust omgaan met media zodat ze (nieuwe) kansen en opportuniteiten voor het individu creëren en de nadelen en/of mogelijke risico’s zoveel mogelijk worden verkleint. Die definitie van mediageletterdheid of mediawijsheid wordt gedeeld door het overgrote deel van de bestudeerde competentiemodellen. 

De meeste modellen zien mediawijsheid als een containerbegrip dat verschillende vormen van geletterdheid omvat zoals: traditionele geletterdheid, informatiegeletterdheid, computer- en internetgeletterdheid en digitale geletterdheid. Dat wil zeggen dat het kunnen werken met media een veelheid van ‘oude’ en ‘nieuwe’ competenties vereist. Een Mediawijs Competentiemodel moet dus zowel met oude als nieuwe mediacompetenties rekening houden.

Opvallend is de grote overlap met digitale geletterdheid. Het merendeel van de modellen vindt het belangrijk om rekening te houden met het interactieve en genetwerkte karakter van het internet en digitale media in combinatie met de meer traditionele aspecten van mediageletterdheid. 

Mediawijsheidscompetenties

De meeste modellen bevatten meer dan 20 verschillende competenties. In grote lijnen kunnen we een zestal groepen onderscheiden.

1. Media gebruiken: je kunt bedienen, navigeren (tussen), organiseren en produceren van media.
2. Media begrijpen: je kunt observeren, analyseren, evalueren van en reflecteren op media.
3. Communiceren en creëren: je kunt communiceren en creëren via media
4. Strategisch gebruiken: je zet de andere competenties in om samen te werken, te beveiligen, technische problemen op te lossen en levenslang te leren via de media.
5. Participeren: ,e zet de andere competenties in om doeltreffende burgers te worden en te zijn in de huidige kennissamenleving.
6. Kennis, vaardigheden en attitudes als onderdelen van competenties.

Maar de meeste modellen zien mediawijsheid als iets technisch. Deze modellen focussen vooral op de vaardigheden om te gebruiken en houden te weinig rekening met kennis en attitudes. Daarom streven we voor Het Mediawijs Competentiemodel dan ook naar een meer evenwichtig model.

Niveau’s van mediawijsheid

De (groepen van) mediawijsheidscompetenties staan niet allemaal op hetzelfde niveau, sommige zijn complexer dan andere. Het niveau hangt ook nauw samen met de leeftijd van de persoon in kwestie en de complexiteit van de activiteit. Daarom moeten deze  twee criteria (leeftijd en complexiteit) voldoende aandacht krijgen bij de uitwerking van het Mediawijs Competentiemodel.

Conclusie

Op basis van de analyse van de 27 competentiemodellen komen we tot de conclusie dat het Mediawijs Competentiemodel voldoende tijdloos en flexibel moet zijn om met de voortdurend veranderende digitale en mediarealiteit om te kunnen, en tegelijk moet het heel bruikbaar zijn voor die steeds veranderende praktijk en de enorm verschillende contexten, doelen en doelgroepen daarin. Het moet toepasbaar zijn op alle media, oud en nieuw, en relevant voor alle burgers, ongeacht leeftijd, opleidingsniveau en beperkingen. Het moet aansluiten bij de brede invulling van mediawijsheid en toelaten er concrete onderdelen van te kiezen om specifieke situaties aan te pakken.

Een Vlaams Mediawijs Competentiemodel wordt daarom een startdocument, een referentiekader dat handvatten biedt om een eigen model voor je praktijk te ontwikkelen.

Het Mediawijs Competentiemodel is het resultaat van de zoektocht tot dusver. Het is een aanzet en een levend model met handvatten om voor je eigen medium, doelgroep en context het concrete kader te formuleren.

Lees ook de andere artikels over het Mediawijs Competentiemodel!

• Vertrek van een brede visie: streven naar geluk
• Welke mediawijze doelen wil je bereiken?
• Welke mediawijze competentieclusters en subcompetenties heb je nodig?
• Bepaal welke kennis, vaardigheden en attitudes van toepassing zijn voor jouw context

Vragen of opmerkingen?  Laat iets weten!

De geselecteerde competentiemodellen