Mediawijs.be

Wat is haatspraak precies?

Met haatspraak bedoelen we:

Uitspraken, tekeningen, afbeeldingen, filmpjes … die een groep of persoon aanvallen op basis van kenmerken zoals ras, religie, afkomst, geaardheid, geslacht …

Haatspraak is absoluut niet aanvaardbaar, maar niet altijd illegaal. Oproepen tot geweld is bijvoorbeeld wel strafbaar, iemand uitschelden vaak niet. 

Er zijn steeds drie actoren aanwezig (zowel on-, als offline) bij een situatie met haatspraak.

1. Het doelwit
   Het doelwit kan zowel een individu als een groep zijn. Sommige groepen of personen met bepaalde kenmerken zullen jammer genoeg sneller het doelwit worden van haatspraak, dan anderen.
2. De haatboodschapper
   De haatboodschapper verspreid occasioneel of regelmatig haatspraak. Dat kan iemand zijn die we kennen of niet of zelfs iemand die helemaal anoniem tracht te blijven. Het kan ook een bekende of publieke persoon zijn.
3. De omstanders
   Omstanders zijn getuigen van een haatsituatie of haatbericht. Het is de grootste groep in het hele verhaal. Het kunnen vrienden zijn van het doelwit of van de haatboodschapper, maar het kunnen ook onbekenden zijn. Ook de moderator of de oprichter van een bepaald forum (lees Facebook-groep of twitter-account ...) een omstander.

Zijn er gradaties?

De Raad van Europa spreekt van een ‘zwaartegraad’. De ene uitspraak is extremer, schadelijker en heeft grotere gevolgen dan de andere. Een uitspraak bevindt zich dus ergens op in het spectrum, of op de schaal van schadelijkheid.
Het is belangrijk dit in het achterhoofd te houden bij het aanpakken van haatspraak.

Hoe schadelijk of erg een uitspraak is, hangt af van 5 elementen. Je moet de uitspraken altijd bekijken binnen het grotere geheel (een grap kan flauw en fout zijn, maar heeft een ander effect dan een speech van een politicus). Hou dus altijd rekening met alle elementen.

1. Inhoud en toon
   De inhoud en toon van haatspraak gaat van lichte beledigingen en veralgemeningen over een groep of persoon tot zeer beledigende taal en oproepen tot geweld.
    
2. Intentie
   Een uitspraak kan net dezelfde haat bevatten en zelfs oproepen tot geweld, maar kan in twee verschillende situaties met een andere bedoeling of intentie uitgsproken worden (bv. door een comedian die ironisch probeert te zijn op het podium, of door iemand die hoopt mensen van een bepaalde groep schade toe te brengen). 
    
3. (Potentieel) doelwit
   Iedereen kan het doelwit zijn van haatspraak, maar sommige personen of groepen zijn meer kwetsbaar voor bepaalde uitspraken, dan andere. Dat heeft onder andere te maken met
   • het algemene beeld over een groep in de samenleving en hoe die in de media voorkomt,
   • hoe goed een groep zich kan verdedigen (bv. mensen zonder papieren hebben vaak geen officiële stem in het debat).
      
4. Context
   Elke uitspraak wordt gedaan in een specifieke context, die bestaat uit:
   • historische en culturele elementen (bv. wanneer een bepaalde groep historisch macht over of geweld tegen een andere groep uitgeoefend heeft),
   • spanningen en vooroordelen die leven (bv. wanneer er recent gevallen van geweld ten opzichte van mensen van een bepaalde groep waren),
   • het medium (bv. een privé bericht heeft meestal minder bereik dan een blog met veel volgers),
   • de autoriteit van de persoon die de uitspraak doet (bv. een uitspraak van een parlementslid of journalist heeft meer effect dan van een kleuter.)
      
5. (Potentiële) impact
   Een uitspraak kan verschillende effecten hebben: het doelwit hard kwetsen of koud laten. De combinatie van de andere elementen bepaalt dat mee. Soms weet de haatboodschapper dat, maar soms ook niet. Het kan nooit kwaad om even stil te staan bij welke impact wat je wil zeggen, kan hebben!

Hieronder vind je een werkvorm uit Bookmarks om het over 'zwaartegraad' te hebben.

Is haatspraak online anders dan offline?

Beide lijken erg op elkaar, met internet voegt enkele kenmerken toe, die de schade van online haatspraak kunnen versterken.

• de vorm: je kunt je boodschap online in allerlei media verpakken, met tekst, geluid, stilstaande beelden en video, de ene nog overtuigender dan de andere,
• de schaal: een boodschap op internet kan 'oneindig' keer herhaald worden en miljoenen mensen bereiken,
• de anonimiteit en gebrek aan controle: je kunt je vaak verstoppen achter een anoniem account en er is weinig niet-geautomatiseerde controle, wat samen leidt tot veronderstelde of effectieve straffeloosheid,
• het eigenaarschap van platformen: veel websites en platformen zijn eigendom van internationale privé-bedrijven die aan weinig of geen Belgische of Europese wetgeving onderworpen zijn.