Mediawijs.be

Haatspraak is gelaagd als een ijsberg en bestaat uit:

• de haatboodschap,
• de onderliggende behoeften, 
• het onderdrukkend verhaal.

De haatboodschap (het zichtbare deel van de ijsberg)

Het niveau van de haatboodschap gaat over de fysieke kenmerken van haatspraak. Het is dat wat we horen, lezen of zien. Daarbij kwetst vooral de beledigende taal, het gebruikte medium of wie de uitspraak gedaan heeft, bv. een publieke Facebookpost of een publiek figuur. Stel voor jezelf zo scherp mogelijk waar je je nu net zo aan stoort en waarom. Wijs een publiek figuur bijvoorbeeld op zijn voorbeeldfunctie, duid op het feit dat heel veel mensen die post kunnen lezen of ga in op de gebruikte taal. 

De onderliggende behoeften (het deel van de ijsberg onder het wateroppervlak) 

Er is een reden waarom iemand haatspraak uit. Onder de zichtbare laag van de ijsberg bevinden zich (onvervulde) behoeftes van de mens: veiligheid, genegenheid, liefde, erkenning, jezelf kunnen uiten ... Iedereen heeft daar behoefte aan, ze zijn universeel. Wanneer ze niet raken ingevuld, leidt dat tot frustratie, angst, woede ... Daardoor ben je vatbaar voor een 'onderdrukkend verhaal' en uit je mogelijks haatspraak. 

Wanneer je een boodschap hoort, leest of ziet en je de behoefte erachter herkent, bouw dan je re)actie op met de erkenning van die frustratie, angst of woede ... Focus je op dat wat je gemeenschappelijk hebt! Toont begrip voor de gevoelens van de andere, maar probeert aan te tonen dat je het niet eens bent met de haatdragende link die gelegd wordt. 

Het onderdrukkend verhaal (de zee waarin de ijsberg zich bevindt)

Het 'onderdrukkend verhaal' gaat over de visie of de stereotypen/veralgemeningen die de haatspraak bevat. Het is een klimaat waarin haatboodschappen mogelijk worden, een bron die inhoud voorziet aan de haatboodschap. Het gaat om een negatief verhaal dat een bepaalde groep actueel viseert (bijvoorbeeld een racistisch discours of een homofoob gedachtengoed). Daarin is een groep of dynamiek de oorzaak van de onvervulde behoeften. Het ontstaat door een mengeling van percepties en ideeën binnen een samenleving of groep. Je kan het onderdrukkend verhaal als het 'macro-aspect' van haatspraak beschouwen. Zo'n onderdrukkend verhaal heeft altijd dezelfde opbouw (komt overeen met de opbouw van een sprookje). Het bestaat uit 5 bouwstenen.

De 5 bouwstenen van het onderdrukkend verhaal

• Structuur​
  • De beginsituatie 
    Alles gaat goed, iedereen is tevreden en er heerst rust. 
  • Ommekeer, conflict, moment van omkanteling
    Er gebeurt iets waardoor de beginsituatie verstoord wordt. Er zijn plotse problemen en men voelt zich bedreigd.
  • De oplossing
    De oplossing voor het conflict, via deze oplossing wordt alles weer zoals in de beginsituatie. 
• Personages
  • De protagonisten (wij)
    De goeie, met heldhaftige en loyale kenmerken 
  • De antagonisten (de andere)
    De slechterikken, met verfoeilijke kenmerken
• Context
  Een bredere culturele, sociale en historische context waarbinnen het verhaal zich afspeelt. 
• Relatie
  De connectie tussen de personages: een negatieve relatie tussen de protagonisten en de antagonisten en een positieve relatie onderling bij de protagonisten.
• Doel/betekenis
  Hier gaat het om de grotere connectie tussen bepaalde karakters (met specifieke kenmerken) en het verstoren van de beginsituatie.

Door het onderdrukkend verhaal te ontleden, kan je voor jezelf scherpstellen op welke bouwsteen je wil reageren.
Op die manier blijf je makkelijker weg van holle, nutteloze discussies.

Je kiest dus op welk niveau en welk aspect je juist wil gaan reageren. Je kunt natuurlijk op verschillende aspecten reageren, maar het is makkelijker om tot een concrete (re)actie te komen wanneer je heel specifiek weet waarop je juist wil reageren.

Een voorbeeld van de drie niveaus

Bekijk ook de andere keuzes

• 5 keuzes voor je reageert op haatspraak
• Keuze 1: Wie en wat wil ik bereiken?
• Keuze 2: Hoeveel tijd kan/wil ik besteden?
• Keuze 3: Waarop wil ik reageren?
• Keuze 4: Welke strategie kies ik?
• Keuze 5: Welke toon kies ik?

(Invul)posters als werkdocument

Hieronder en als bijlage vind je een overzichtsposter met de 5 keuzes en de verdiepingsfiches per keuze. Het is een werkdocument om actief de 5 keuzes te doorlopen en telkens aan te duiden voor welke optie(s) je gaat. Zo krijg je een mooi overzicht van je keuzes voor het uitwerken van je (re)actie. Per keuze hoort er een verdiepingsfiche bij met extra uitleg en tips. In bijlage de overzichtsfiche van keuze 3, een fiche met extra uitleg en een werkvorm.

Het Keuzeplan Reageren op haatspraak werd ontwikkeld in het project Alternarratief door Tumult, Mediaraven, Orbit vzw met de steun van Mediawijs en de Vlaamse Overheid.